گنجینه‌های چاره ساز

پیشوای ششم شیعیان در روایت یاد شده می‌فرماید: «در شگفتم از کسی که از چهار چیز می‌ترسد، چگونه به چهار چیز پناه نمی‌برد. در شگفتم از کسی که هراسناک  

است، چگونه به این سخن خدای تعالی که می‌فرماید: « حسبنا الله و نعم الوکیل؛ خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است»2  پناه نمی‌برد؟ 

 بسیاری از ما از گرفتاری‌ها و مشکلات گوناگونی که گریبان‌گیرمان شده و زندگی‌مان را دستخوش تلاطم و ناآرامی ساخته است، گلایه می‌کنیم و به دنبال چاره‌ای برای آنها هستیم. غافل از اینکه اگر ما چنانکه باید به آموزه‌های دینی عمل می‌کردیم و سخنان پیشوایان معصوم دین(ع) را سرلوحة خود قرار می‌دادیم، گرفتاری‌ها و مشکلات ما راحت‌تر برطرف می‌شد و حتی بسیاری از آنها اساساً به وجود نمی‌آمد.

با نگاهی اجمالی به مجموعة میراث ماندگاری که در قالب روایات، ادعیه و زیارات از پیشوایان معصوم(ع) به ما رسیده است، به خوبی درمی‌یابیم که در این مجموعه، همة آنچه بشر در دوران مختلف زندگی خود برای رسیدن به آرامش، امنیت و شادکامی به آنها نیاز دارد، پیش‌بینی و ارائه شده است، ولی با کمال تأسف، بسیاری از ما با بی‌توجهی به این گنجینه‌های ارزشمند یا خدای ناکرده سبک شمردن آنها، خود را محروم ساخته و زمینه‌ساز بسیاری از گرفتاری‌های مادی و معنوی برای خود شده‌ایم.

یک نمونة سادة این بی‌توجهی، غفلت از ادعیه و اذکاری است که در تعقیب نمازهای روزانه وارد شده است. متأسفانه بسیاری از مردم بلافاصله پس از پایان نمازهایشان بی هیچ درنگ و تأملی و بی آنکه راز و نیازی با خدای خود داشته باشند، از جای خود برمی‌خیزند و به سراغ کارهای روزمرةشان می‌روند. این موضوع در مورد نماز صبح بیشتر به چشم می‌خورد. برخی از ما عادت کرده‌ایم نماز صبح را در آخرین دقایق وقت شرعی و در حال خواب و بیداری می‌خوانیم و هنوز سلام نماز تمام نشده است، با سرعت تمام برای ادامة خواب شیرین صبحگاهی به سوی رختخواب گرم و نرم می‌رویم، غافل از اینکه چه برکاتی در نماز صبح و تعقیبات آن وجود دارد.

بی هیچ اغراق و گزافه‌گویی باید گفت که تک تک ادعیه، اذکار و زیارت‌هایی که پس از نماز صبح وارد شده‌اند، دارای اهداف و کارکردهای ارزشمندی هستند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. در امان نگه داشتن ما از آسیب‌ها و خطرهایی که ممکن است در طول روز با آنها مواجه شویم؛
2. وسعت بخشیدن به رزق و روزی ما؛
3. برطرف کردن مشکلات و گرفتاری‌های گوناگون ما؛
4. ایجاد پیوند دائم میان ما و اهل بیت عصمت و طهارت(ع)؛
5. افزایش معرفت ما نسبت به خداوند متعال و ... .

با توجه به مجموعة این اهداف و کارکردها، به صراحت می‌توان گفت که اگر کسی بر تعقیبات نماز صبح مداومت ورزد، زندگی او توأم با خیر و برکت و وسعت روزی خواهد بود و گرفتاری‌ها و مشکلات ناخواسته کمتر به سراغ او  می‌آید.

مؤید این برداشت، روایتی است که از امام جعفرصادق(ع) نقل شده است. آن حضرت در این روایت بسیار زیبا با اشاره به برخی مشکلات و گرفتاری‌های روزمرة انسان‌ها، ادعیه و اذکاری را برای برطرف شدن آنها سفارش می‌کنند و جالب اینجاست که همة این ادعیه و اذکار در تعقیب‌های نماز صبح، به‌ویژه تعقیبی که با عبارت «بسم الله و صلّی الله علی محمّدٍ و آله و أفوّض أمری إلی الله ...»1 شروع می‌شود، آمده است. پیشوای ششم شیعیان در روایت یاد شده می‌فرماید: «در شگفتم از کسی که از چهار چیز می‌ترسد، چگونه به چهار چیز پناه نمی‌برد. در شگفتم از کسی که هراسناک است، چگونه به این سخن خدای تعالی که می‌فرماید: « حسبنا الله و نعم الوکیل؛ خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است»2  پناه نمی‌برد؟ زیرا من شنیدم خدای عزّوجلّ پس از این سخن می‌فرماید: «فانقلبوا بنعمـ［ٍ من الله و فضلٍ لم یمسسهم سوءٌ؛ پس با نعمت و بخششی از جانب خدا [از میدان نبرد] بازگشتند، در حالی که هیچ آسیبی به آنان نرسیده بود».3 و در شگفتم از کسی که اندوهگین است، چگونه به این سخن تعالی: «لا إله إلاّ أنت سبحانک إنّی کنت من الظالمین؛ معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم»،4 پناهنده نمی‌شود؛ همانا شنیدم که خدای عزّوجلّ به دنبال این سخن می‌فرماید: [فاستجبنا له] و نجّیناه من الغمّ و کذلک ننجی المؤمنین؛ [پس دعای او را برآورده کردیم] و او را از اندوه رهانیدیم و مؤمنان را [نیز] چنین نجات می‌دهیم»5 و در شگفتم از کسی که به او نیرنگ زده شده است، چگونه به این سخن خدا پناه نمی‌برد که می‌فرماید: «اُفوّض أمری إلی الله إنّ الله بصیرٌ بالعباد؛ و کارم را به خدا می‌سپارم، خداست که به [حال] بندگان [خود] بیناست»؛6 زیرا شنیدیم که خدای عزّوجلّ پس از این سخن می‌فرماید: «فوقاه الله سیّئات ما مکروا؛ پس خدا او را از عواقب سوء آنچه نیرنگ می‌کردند، حمایت فرمود»7 و در شگفتم از کسی که به دنبال دنیا و زینت‌های آنهاست، چگونه به سخن خدا پناه نمی‌برد که می‌فرماید: «ما شاء الله لا قوة الاّ بالله؛ آنچه خدا بخواهد، نیرویی جز به [قدرت] خدا نیست»8 همانا من شنیدم که خدای عزّوجلّ در ادامة این سخن می‌فرماید: « إن ترن أنا اقلّ منک مالاً و ولداً فعسی ربّی أن یؤتین خیراً من جنّتک؛ اگر مرا از حیث مال و فرزندان کمتر از خود می‌بینی، امید است که پروردگارم بهتر از باغ تو به من عطا فرماید».9 و10

امیدوارم همة ما بتوانیم با بهره‌گیری بیشتر از گنجینة ارزشمند ادعیة به یادگار مانده از پیشوایان معصوم(ع) بر همة مشکلات زندگی غلبه، و راه کمال و سعادت را با نشاط و امیدواری تمام طی کنیم.
 

خلیل منتظر قائم

ماهنامه موعود شماره 104

پی‌نوشت‌ها:
1.ر.ک: شیخ عباس قمی، مفاتیح‌الجنان، تعقیب نماز صبح.
2 . سورة آل عمران(2)، آیة 173.
 3. همان، آیة 174.
 4.سوره انبیاء(21)، آیة 87.
 5. همان، آیة 88.
 6. سورة غافر(40)، آیة 44.
 7. همان، آیة 45.
 8. سوره کهف (18)، آیة 39.
9. همان، آیة 39 و40.
10 . محمّد باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج90، ص184.