رَویَ اَبُو حَمزِهِ ثَمالی قالَ:
کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ عَلَیهِمَا السَّلامُ یَقُولُ: اِبنَ آدَمُ لایَزالُ بِخَیرٍ ماکانَ لَکَ واعِظٌ مِن
نَفسِکَ وَ ماکانَتِ المُحاسِبَةُ مِن هَمِّکَ وَ ماکانَ الخَوفُ لَکَ شِعاراً وَ الحُزنُ لَکَ دِثاراً. اِبنََ
آدَمُ! اِنَّکَ مَیِّتُ وَ مَبعُوثٌ وَ مَوقُوفٌ بَینَ یَدَیِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَسئُولٌ فَاَعِدَّ جَواباً[1]
ترجمه حدیث : ابوحمزه ثمالی میگوید: مکرّر از ازین العابدین علیه السلام شنیدم که فرمودند: ای پسر آدم! تو همیشه به سوی خیر و نیکی میروی تا موقعی که از نظر درونی پند دهندهای داشته باشی، و تا موقعی که بررسی و محاسبۀ اعمال خودت را داشته باشی؛ و تا موقعی که خوف و اندوه از تو مفارقت نکرده باشد، خوف شعار لباس تو و اندوه لباس زیرین تو باشد.
ای پسرآدم! تو میمیری و برانگیخته میشوی و در پیشگاه عدل خداوند عزّوجل میایستی و در آن هنگام مورد سؤال واقع میشوی، پس جوابهایت را از الان آماده کن.
شرح حدیث: انسان در زندگیاش تا موقعی به سمت خیر و نیکی پیش میرود که این مسائل جلوی چشمانش باشد. اوّل: نفس لوّامه، که نکوهشگر انسان نسبت به اعمال زشت است و به انسان پند میدهد. یعنی اگر آن واعظ الهی درونی انسان از بین نرفته باشد، واعظ بیرونی اثر میگذارد؛ یعنی باید آن عقل عملی در او باشد. در روایات داریم اگر واعظ درونی نباشد، واعظ بیرونی کاربرد روی انسان نداشته و هیچ فایدهای ندارد. همهاش مانند حیوان در او شهوت و غضب بوده و مسخ شده است و از انسانیّت در او خبری نیست. اما اگر تا یک پنده دهندۀ درونی داشته باشد، انسان خودش میفهمد که باید چکار کند، والا آهن سرد کوبیدن است.
دوّم: بررسی و محاسبۀ اعمال خود را میکنی، زیرا انسانهایی هستند که کاری میکنند ولی اصلاً فکر نمیکنند که چه کار کردهاند. باید همیشه رسیدگی کردن به اعمالت مدّ نظرت باشد.
سوّم: خوف مانند شعار و لباس و پوشش برای اعمالی که انجام دادهای داشته و دارای بیم و ترس از عذاب الهی در قیامت باشد. و موقعی که متوجّه شد بد کرده است، اندوه و ناراحتی از عواقب اعمال زشتش مانند لباس زیرین او را در برگرفته و از او جدا نشود. تا موقعی که اینها در انسان باشد، به سمت خیر و نیکی حرکت کرده و عاقبت به خیری دارد. این مراحل، مقدّمهای بود برای مراحل سخت و دشوارِ بعد که هشدار میدهد. ای انسان! تو میمیری و در قیامت برانگیخته میشوی و در پیشگاه الهی نگهت میدارند و از تو میپرسند: چه کار کردی؟ فکر کن فردا روز قیامت است و میخواهی جواب بدهی، حالا جوابی را که میخواهی بدهی از الان آماده کن.
[1] بحار الانوار، جلد 75، صفحه 147