تأثیر نماز بر وسواس عملی

در این مطلب به وسواس عملی می پردازیم که نمونه های آشنای زیادی از آن را می توان در جامعه اطراف پیدا کرد. از جمله این نمونه ها می توان به افرادی اشاره کرد که گرایش به انجام مکرر فعالیت هایی معین مثل شستشو و نظافت دارند و حتی پس از بارها شستشو و آب کشیدن همچنان نسبت به پاک شدن شیء مورد نظافت شک دارند! یا کسانی که هیچ وقت از موثر بودن استحمام یا صحت غسل هایشان مطمئن نیستند و یا خانم هایی که به شکل مبالغه آمیز آرایش می کنند یا لباسی را بارها می پوشند و در می آورند. اما سرانجام باز هم نسبت به زیبا شدن خود شک دارند! یا افرادی که میل نامعقول و اجباری نسبت به شمارش یا جمع آوری اشیاء یا مرتب و منظم بودن افراطی و غیر متتظره دارند یا کسانی که در مورد این که آیا فلان کار را انجام داده اند(مثلاً کلید برق را خاموش کرده اند؟ یا شیر آب و گاز را بسته اند؟) دائماً دو دل هستند و ... .

با این که نقل سرگذشت های بامزه این قبیل افراد، نمونه های برجسته ای از ادبیات طنز دنیا را به خود اختصاص می دهد و یا حتی عده ای از شخصیت های علمی جهان را مبتلا به این بیماری دانسته اند، اما روشن است که زندگی این قبیل افراد برای خود و اطرافیانشان تا چه حد غیر قابل تحمل و ناراحت کننده می شود. بدین ترتیب لزوم توجه خاص به منظور رفع این عارضه و مقابله با آن از مباحث ویژه روانشناسی و روانپزشکی امروز به شمار می آید.
به خصوص که وسواس(فکری و عملی) در ارتباط نزدیک با بیماری های دیگر روانی نیز می باشد؛ به عنوان مثال معلوم شده که یک پنجم از موارد حالت های وسواسی نشانه های افسردگی و یک هشتم، نشانه های اضطرابی دارند.(1)
علیرغم این که اسلام، آیین نظم و ترتیب و مسلک پاکیزگی و طهارت است، اما آنجا که کار به افراط و مبالغه می کشد و پدیده ای از "عدل" دور می گردد، اسلام (به خصوص تشیع) آن پدیده را مذموم تلقی می نماید و برای نزدیک نمودن آن به تعادل راه حل عملی پیشنهاد می کند. از جمله این افراط ها "وسواس" است(2) که گفتیم به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان در تعالیم اسلامی نام برده می شود و بخش قابل توجهی از تعالیم اسلامی و به خصوص نمود برجسته آن یعنی "نماز" به زدودن وسواس از زندگی انسان ها اختصاص دارد.

آثار نماز و پاداش نمازگزاران

جلب رحمت خدا
طلب یاری از نماز
آرامش
بازداشتن از فحشا و منکر
همراهی خدا با نمازگزاران
ولایت نمازگزاران
هدایت برای نمازگزاران
انذار برای نمازگزاران
رستگاری برای نمازگزاران
پاداش
امان در سایه ی نماز
جلب رحمت خدا
خداوند در سوره ی نور می فرماید: وَ اقیمُواالصَّلاةَ وَ اتواالزَّکاة وَ اَطیعُواالرَّسوُلَ لعَلکُمْ ترْحَمُونَ. (نور/ 56) " و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید و رسول را اطاعت کنید تا مشمول رحمت شوید."
خداوند در این آیه اولین شرط برای داخل شدن در رحمت را برپایی نماز برمی شمارد.
طلب یاری از نماز
وَاستعینُوا بِالصَّبْرِ والصَّلاةِ وَ اِنَّها لکبیرِةٌ اِلاّ عَلی الخاشِعینَ. (بقره/ 45) " و از صبر و نماز یاری بجویید و این کار جز از برای خاشعان گران است."
کلمه استعانت به معنای طلب کمک است و این هنگامی است که انسان به تنهایی نمی تواند مشکلی را به دلخواه حل کند. چرا که در حقیقت یاوری جز خدای یگانه وجود ندارد. این دو، بهترین وسایل برای پیروزی هستند. چون صبر هر بلایی را هر چند عظیم، کوچک و ناچیز می کند و نماز که التجاء به خدا است، ایمان را در درون زنده ساخته و به آدمی می فهماند که به جایی تکیه دارد که انهدام ناپذیر است و به ریسمانی دست زده که پاره شدنی نیست و به این ترتیب با ایجاد پایگاه درونی و تکیه گاه برونی که برای پیروزی برمشکلات لازم است، راه غلبه بر گرفتاریها آسانتر می شود و نیز می فرماید: یا اَیُّها الَّذینَ آمَنُوااسْتعینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلوةِ اِنَ الله مَعَ الصّابِرینَ. (بقره/ 153) " ای کسانی که ایمان آورده اید از صبر و نماز استعانت جوئید که خدا با صابرین است."
در این آیه نیز برای پیروزی بر مشکلات به یاری جستن از یکی از بزرگترین ملکات (صبر) و یکی از بزرگترین عبادات (نماز) دعوت می کند.
آرامش
خداوند در سوره رعد فقط یاد خدا را آرام بخش دلها می داند: اَلا بِذکرِ اللهِ تطمَئِنُّ القلوبُ (رعد/ 28) "آگاه باشید که تنها یاد خدا آرامش بخش دلهاست. در سوره ی طه، هنگام اولین وحی به موسی(ع) می فرماید: … وَاَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکْر?ی (طه / 14) "… و نماز را برای یاد من به پادار." و این گونه نماز را از مظاهر یاد خود برمی شمارد. حال چرا در دل چنین کسانی ترس و غم جای داشته باشد. اِنَّ الَّذینَ امَنُوا وَ عَمِلُواالصّالِحاتِ وَ اَقامُواالصَّلاةَ وَ اتُواالزَّکاةََ لَهُمْ اجْرُهُمْ عِنْدَ رَبّهِمْ وَلا خَوْفٌ عَلیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ. (بقره/ 277) "کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز برپا داشتند و زکات را پرداختند اجرشان نزد پروردگارشان است و نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند."
برای مردم با ایمانی که با نماز یاد خدا را زنده نگه می دارند و با پرداخت زکات از بروز اختلاف طبقاتی جلوگیری می کنند، آرامشی است که دیگران از درکش عاجزند و پاداشی که فقط نزد پروردگار است.
بازداشتن از فحشا و منکر
… وَ اَقِمِ الصَّلاةَ اِنَّ الصُّلاةَ تنهی عَنِ الفحشاءِ وَالمُنکَرِ وَ لَذِکرُاللهِ اَکْبَرُ واللهُ یَعلمُ ما تصنعُون.(عنکبوت/45 ) "… و نماز را برپا دار که نماز انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد و ذکر خدا بزرگتر است و خدا به هر چه کنید آگاه است."
طبیعت نماز از آنجا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبدأ و معاد می اندازد، دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. نماز، کسی را که به انواع وسایل هوسرانی مجهز و پایه های حکومت غرایز طغیانگر در کانون وجودش مستحکم و پابرجاست و برای آنها مرزی نمی شناسد، کنتر ل می کند. در هر روز پنج بار ادای نماز کردن، صبح بعد از برخاستن از خواب (که انسان از همه چیز غافل است)، وسط روز (هنگامی که غرق در زندگی مادی است)، در پایان روز و آغاز شب، می تواند جامعه ای صالح ایجاد نماید. نمازی که برای انجام آن از ابتدا، انسان خود را از هرگونه آلودگی پاک کرده و حرام و غضب را از خود دور می سازد و با حمد، تسبیح، تکبیر و سلام بر بندگان صالح خدا، خدا، مقام اولیاء، درجات مردان خدا، عذاب الهی، کیفر خطاکاران، حسابهای دقیق و بی اشتباه روز رستاخیز را به یاد می آورد و با قیام در مقابل خدا، او را از هر چیز برتر و بالاتر می شمرد و با یاد نعمتهایش او را سپاس می گوید و از او صراط مستقیم را می طلبد، بدون شک انسان را متوجه جهان معنوی کرده و در درونش جنبشی به سوی حق و پاکی پیدا می شود و او را از خودخواهی و دنیاپرستی باز می دارد و با تواضع در مقابل ذات لایزال الهی، عشق به جاه و مقام، کنار می رود. نمازگزار با توجه به معانی آیاتی که در نماز می خواند، قهراً از مواعظش پند گرفته، به امر و فرمانش تن داده و خود را از گناهان باز می دارد. مسلماً ذکری که متضمن یاد خدا و خشوع در برابر او و تلاوت قرآن (که بر وعده ثواب، عذاب و هدایت مشتمل است) می باشد با گناهان سازش ندارد. البته میزان اثر نماز به درجه خلوص نمازگزار بستگی دارد و این که چه مقدار موانع را از بین برده باشد. بدیهی است هر چه موانع بر سر راه ارتباط انسان با خدا کمتر باشد، اثر آن بیشتر و بر عکس هر چه موانع بیشتر باشد، اثر نماز کمتر است. چرا که بازدارندگی از گناه، اثر طبیعی نماز است.
اِنَّ الاِنسانَ خلِقَ هَلوعاً. اِذا مَسَّهُ الشرُّ جَزُوعاً. وَ اِذا مَسهُ الخَیْرٌ مَنوعاً. اِلاّ المُصَلینَ. الَّذینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُون.(معارج/ 19 تا 23) "انسان، حریص و کم طاقت آفریده شده - هنگامی که بدی به او رسد بی تابی می کند. و هنگامی که خوبی به او رسد مانع دیگران می شود. مگر نماز گزاران. آنها که نماز را مرتباً به جا می آورند."
انسان، حریص و کم طاقت و خودخواه است. در بدیها بی تابی می کند و خوبیها را منحصراً برای خود می خواهد؛ مگر نمازگزاران که نمازشان و ارتباطشان با خالق یکتا، آنها را از هر فحشاء و منکری باز می دارد: وَالَّذینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یُحافِظونَ. (معارج / 34) " و آنها که بر نماز مواظبت دارند."
نمازگزارانی که نماز را با حفظ ظاهر آن (آداب، شرایط، ارکان و خصوصیات آن) و حفظ روح آن (حضور قلب) به طور دائم می خوانند.
همراهی خدا با نمازگزاران
"وَ لقَدَ اَخذاللهُ میثاقَ بَنی اِسْرائیلَ وَ بَعَثنا مِنهُمْ اثنیْ عَشَرَ نقیباً وَ قالَ اللهُ اِنّی مَعَکُمْ لَئِنْ اَقَمتمُ الصَّلاةَ. (مائده / 12) " و خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از آنها دوازده رهبر و سرپرست برانگیختیم و خداوند گفت من با شما هستم اگر نماز را بر پا دارید… ."
در این آیه حمایت و همراهی خدا از بنی اسرائیل را مشروط به شروطی می کند که اولین آنها بر پاداشتن نماز است. یعنی تا وقتی که نماز را برپا دارند مشمول حمایت خداوند می شوند و ترک نماز، ترک هدایت خداوند را در پی دارد. این معنا می تواند شامل تمام نمازگزاران و تارکان نماز نیز باشد.
ولایت نمازگزاران
" اِنَّما وَلیُّکمُ اللهُ و رسولهُ والَذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ و یُوتونَ الزَّکاةَ و هُمْ راکِعونَ." (مائده/ 55) "سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده اند و نماز را برپا می دارند و در حال رکوع، زکات می پردازند."
سرپرستی و رهبری جامعه ی اسلام از آن خدا و پیامبر اوست و نیز از آنِ مؤمنینی که برای خدا و اتصال به سرچشمه ی فیوضات الهی، نماز را بر پا می دارند و هنگام رکوع زکات می دهند.
هدایت برای نمازگزاران
"اِنَّما یَعْمُرُ مَسجدَاللهِ مَنْ امَنَ بِاللهِ الیوم الاخِرِ و اَقامَ الصَّلاةَ و اتی الزَّکاةَ و لم یَخْشَ اِلاّ اللهَ فَعَسی اُولئکَ اَنْ یِکونُوا مِنَ الْمُهتدینَ." (توبه / 18) "مساجد الهی را تنها کسی آباد می کند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد و از چیزی جز خدا نترسد، ممکن است چنین گروهی هدایت یابند."
هدایت ممکن است برای گروهی باشد که علاوه بر ایمان به خدا و روز قیامت، اهل اقامه نماز و پرداخت زکات و خشیت از خدا باشند. ایمانی که فقط ادعا نباشد بلکه در عمل ثابت شود و فقط چنین کسانی برای عمران مساجد محق هستند.
انذار برای نمازگزاران
"… اِنَّما تنذِرالَذینَ یَخشونَ رَبَّهمْ بالغیبِ و اَقامواالصَّلاةَ و منْ تزکی فَانّما یَتزکی لِنفسه و الی الله المصیرُ." (فاطر / 18) " … تو فقط کسانی را انذار می کنی که از پروردگار خود در پنهانی می ترسند و نماز را برپا می دارند و هر کس پاکی پیشه کند نتیجه ی آن به خودش باز می گردد و بازگشت به سوی خداست."
ای پیامبر انذارهای تو نسبت به مکذّبان تو محقق نمی شود. زیرا که دلهایشان مُهر شده است و سخن الهی تنها در دلهای آماده اثر می گذارد و تا در دلی خوف خدا نباشد و در نهان و آشکار، مراقبت یک نیروی معنوی را بر خود احساس نکند و با انجام نماز که قلب را زنده می کند و به یاد خدا می دارد، به آن کمک نرساند؛ این آمادگی حاصل نخواهد شد. آنها که روح و قلبشان مملو از خشیت و ترس آمیخته با عظمت خداست و با برپایی نماز، عملاً او را عبادت و پرستش می کنند.
رستگاری برای نمازگزاران
" قَدْ اَفلحَ منْ تزکی. وَ ذَکرَ اسْمَ رَبِّه فَصَّلی. (اعلی/ 14 و 15) " مسلماً رستگار می شود کسی که خود را تزکیه کند - و نام پروردگارش را به یاد آورد و نماز بخواند."
در این آیات سه چیز را عامل رستگاری می داند، تزکیه، ذکر نام خداوند و سپس به جا آوردن نماز. در اینجا پس از ذکر نام خداوند، بجا آوردن نماز را ذکر می کند. زیرا نمازگزار تا به یاد خدا نباشد و نور ایمان در دلش پرتوافکن نشود به نماز نمی ایستد. به علاوه، نمازی ارزشمند است که توأم با ذکر و یاد او باشد.
پاداش
"رِجالٌ لا تلهیهم تِجارةٌ ولابَیعٌ عن ذِکراللهِ و اَقامِ الصَّلاةِ و ایتاءِ الزَّکاةِ یخافونَ یَوماً تتقلبُ فیه القلوبُ والابْصارُ. لِیجزیهمُ اللهُ اَحسنَ ما عملوا و یزیدهُمْ مِنْ فَضله …"(نور/ 37 و 38) " مردانی که هیچ کسب و تجارتی آنان را از یاد خدا غافل نگرداند و نماز به پا دارند و زکات بدهند و از روزی که دلها و دیده ها در آن روز حیران و مضطرب است، ترسان و هراسانند - تا خدا در مقابل بهترین اعمال ایشان جزاء و ثواب عطاء فرماید و از فضل و احسان خویش بر آنها بیفزاید…"
و نیز می فرماید: " لکنِ الراسخُونَ فِی العلمِ منهمْ والْمؤمنونَ یُؤمنونَ بما اُنزلَ اِلیکَ و ما اُنزلَ من قبلکَ والْمقیمینَ الصَّلاةَ والْمؤتونَ الزَّکاةَ والمؤمنونَ باللهِ والیومِ الاخرِ اُولئکَ سَنؤتیهم اجراً عظیماً." (نساء / 162) "اما آنهایی که علم در دلهایشان رسوخ یافته و ایمان دارند به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل گردیده ایمان می آورند و نماز را برپا می دارند و زکات می دهند و به خدا و روز قیامت ایمان آورده اند به زودی به آنان پاداش عظیمی خواهیم داد". پاداش عظیم و افزون که از فضل خدا بر آن افزوده می شود؛ برای مؤمنان به خدا و رسولش و آنچه بر او نازل شده و ترسان از روز قیامت است که علاوه بر آن، نماز را نیز اقامه کرده و زکات می پردازند.
امان در سایه ی نماز
" فَاذا نسلخَ الأشهُرُ الحُرُمُ فَاقتلواالْمُشرکینَ حیثٌ و جَدْتُّموهمْ و خُذوهمْ واحصُروهمْ وَاقعُدوا لهم کلَّ مَرْصدِ فَانْ تابُوا و اَقامُواالصَّلاةَ و اتواالزَّکاةَ فَخَلوا سبیلهمْ اِنَّ الله غفورٌ رحیمٌ." (توبه/ 5) " هنگامی که ماههای حرام پایان گرفت مشرکان را هر کجا بیابید به قتل برسانید و آنها را اسیر سازید و محاصره کنید و در هر کمین گاه بر سر راه آنها بنشینید، هر گاه توبه کنند و نماز را بر پا دارند و زکات را بپردازند آنها را رها سازید بدرستی که خداوند آمرزنده و مهربان است.
نماز، علاوه بر این که برای مؤمنان نمازگزار آثار فراوانی دارد، برای مشرکان نیز مأمن امنی به شمار می رود؛ اگر توبه کنند و نماز را به پا دارند. زیرا نماز از روشنترین مظاهر عبادت خدا و نشانی از توبه حقیقی است. هر گاه چنین کنند، نه تنها از قتل و اسارت در امانند، بلکه برادر دینی مسلمانان نیز به شمار می آیند. " فانْ تابوا و اَقامواالصَّلاة واتواالزَّکاةَ فَاِخوانکمْ فِی الدّینِ و نفصلُ الایاتِ لِقومِ یعلمونَ." (توبه/ 11) " پس هر گاه توبه کنند و نماز را بر پا دارند و زکات را بپردازند برادر دینی شما هستند و ما آیات خود را برای جمعیتی که می دانند شرح می دهیم."
هر گاه چنین کنند نه تنها از نظر احترام و محبت هیچ تفاوتی با سایر مسلمانان ندارند، بلکه با آنان در حقوقی که اسلام آن را معتبر دانسته مساوی خواهند بود.
این بود بیان اجمالی از آثار و نتایج اقامه نماز برای نمازگزاران. بدیهی است که اثرات نماز به میزان اخلاص، معرفت و توجه به آن بستگی دارد و هر کس به هر درجه ای از آن معرفت نائل شود، حقیقت نماز را به همان میزان درک می کند.
بارالها!
به حق محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین توفیق درک حقیقت نماز را به ما عطا بفرما.

آثار نماز

آثار نماز
27 / 1
از میان رفتن بدیها
قرآن :
«و در دو طرف روز (اوّل و آخر آن) و نخستین ساعات شب نماز بر پا دار، زیرا خوبیها ، بدیها را از میان مى برد. این پندى براى پندگیرندگان است.»
1 ـ ابو عثمان: با سلمان زیر درختى بودیم که شاخه خشکى را از آن گرفته وتکان داد، تا اینکه برگهایش ریخت و گفت: آیا نمى پرسى چرا اینگونه مى کنم؟ گفتم: چراکردى؟ گفت: پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله برایم اینگونه کرد و سپس فرمود: همانا مسلمان هر گاه وضویى نیکو گرفت و نمازهاى پنجگانه را خواند، گناهانش مى ریزد همانگونه که این برگها ریخت. سپس گفت: «و در دو طرف روز (اوّل و آخر آن) و نخستین ساعات شب نماز بر پا دار، زیرا خوبیها ، بدیها را از میان مى برد. این پندى براى پندگیرندگان است».
2 ـ ابن مسعود: مردى از زنى بوسه اى ربوده بود . پس نزد پیامبر آمد و به او خبر داد. سپس خداوند این آیه را فرو فرستاد: «و در دو طرف روز (اوّل و آخر آن) و نخستین ساعات شب نماز بر پا دار ؛ زیرا خوبیها ، بدیها را از میان مى برد». پس آن مرد گفت: اى پیامبر خدا، آیا این مخصوص من است؟ فرمود: براى همه امّتم، تمام آنان.
3 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : نمازها، پوشاننده آنچه در میان آن هاست، مى باشند ؛ چون خداوند جلّ جلاله گفته است: «همانا خوبیها، بدیها را از میان مى برند»[1].
4 ـ ابو ایّوب انصارى: پیامبر همواره مى گفت: هر نماز، خطاهاى پیش از خود را مى زداید.
5 ـ ابوذر: عرض کردم: اى پیامبر خدا، توبه مردى که دروغ عمدى بگوید چیست؟ فرمود: استغفار و نمازهاى پنجگانه، که آن را مى شوید.
6 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : هر کس وضو بگیرد آنگونه که فرمان داده شده و نماز بخواند آنگونه که فرمان یافته، هر چه پیشتر کرده، آمرزیده مى شود.
7 ـ نمازهاى پنجگانه ونمازجمعه تا جمعه، پوشاننده آنچه درمیان آن هاست، مى باشند تا آنگاه که گناهان بزرگ را در بر نگیرد.
8 ـ همانا مسلمان نماز مى گزارد در حالى که خطاهایش بر سرش نهاده شده است . پس هرگاه سجده مى کند فرو مى ریزد و از نماز فارغ مى شود ، در حالى که خطاهایش ریخته است.
9 ـ هیچگاه دو فرشته نگهبان، نماز انسان را با نماز دیگرش به سوى خدا نمى برند ، جز اینکه خداى تبارک و تعالى (به آن دو فرشته) مى گوید: شما را گواه مى گیرم که میان آن دو نماز را بر بنده ام آمرزیدم.
10 ـ همانا گناهان بنده مسلمان در حال نمازِ خالصانه فرو مى ریزد ، همانگونه که این برگ از این درخت فرو مى ریزد.
11 ـ هر گاه یکى از شما وضویى نیکو بگیرد و فقط براى نماز به مسجد بیاید، هیچ گامى بر نمى دارد ، جز اینکه خداوند در برابر آن ، او را یک درجه بالا مى برد و خطایى را از او مى زداید.
12 ـ وقت هیچ نمازى در نمى رسد ، جز اینکه فرشته اى در پیشگاه خداوند فریاد بر مى آورد: اى مردم، برخیزید و به سوى آتشهایى که بر پشت خود افروخته، بروید و با نمازهایتان آن ها را خاموش سازید.
13 ـ در وقت هر نماز، منادیى بر مى خیزد و مى گوید: اى پسران آدم، برخیزید و آنچه را بر خود افروخته اید، خاموش کنید . پس بر مى خیزند و طهارت مى سازند و خطاهاى پیش رویشان فرو مى ریزد و نماز مى خوانند و آنچه در میان آن دو بوده آمرزیده مى شود . سپس در این میان آتش مى افروزند (گناه مى کنند) پس هنگام نمازِ نخستین، فریاد بر مى آورد: اى فرزندان آدم، برخیزید و آنچه بر خود افروخته اید، خاموش کنید . پس بر مى خیزند، طهارت مى سازند و نماز مى خوانند و آنچه در میان آن دو بوده ، آمرزیده مى شود و هنگام نماز عصر، همینگونه است و نیز هنگام نماز مغرب و نماز عشاء. پس در حالى که آمرزیده شده اند، به خواب مى روند.
14 ـ مى سوزید، پس هنگامى که نماز صبح مى خوانید بر آن آب مى ریزید . سپس مى سوزید و مى سوزید ، پس هنگامى که نماز ظهر مى خوانید بر آن آب مى ریزید. سپس مى سوزید و مى سوزید ، پس هنگامى که نماز عصر مى خوانید بر آن آب مى ریزید. سپس مى سوزید و مى سوزید، پس هنگامى که نماز مغرب مى خوانید بر آن آب مى ریزید . سپس مى سوزید و مى سوزید، پس هنگامى که نماز عشاء مى خوانید بر آن آب مى ریزید. سپس مى خوابید و بر شما چیزى نوشته نمى شود تا اینکه بیدار شوید.
15 ـ در بیان پاداش نماز ـ : هنگامى که به نماز مى ایستى و رو به قبله مى کنى و (سوره) حمد را و هر سوره اى که مى توانى مى خوانى، سپس خم مى شوى ورکوع وسجود را تمام به جا مى آورى و تشهد و سلام مى گویى ، همه گناهانت از نمازى که آوردى تا نماز پس از آن ، آمرزیده مى شود . این است آنچه در نمازت به دست مى آورى.
16 ـ قطب راوندى: پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله مردى را دید که مى گوید: خدایا ، مرا بیامرز و نمى بینم که بیامرزى. پس حضرت به او فرمود: چرا بدگمانى؟ گفت: چون من در دوران جاهلیت و اسلام گناه کرده ام. حضرت فرمود: اما گناهانى که در جاهلیت کرده اى، ایمان آن ها را زدود و آنچه در اسلام انجام داده اى، نماز تا نماز ، کفاره میان آن دوست.
17 ـ امام علىّ علیه السّلام : هر کس نماز را با آگاهى از حقیقتش به جا بیاورد آمرزیده مى شود.
18 ـ گناهى که مهلت یابم پس از آن دو رکعت نماز بخوانم، مرا اندیشناک نمى کند.
27 / 2
پاکى جان
19 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : مثال نماز در میان شما ، مثال جوى آبى است که بر خانه یکى از شما روز و شب روان باشد و او پنج بار خود را در آن بشوید. پس (همانگونه که) هیچ چرکى با پنج بار شستن باقى نمى ماند ، گناهان نیز با پنج بار نماز خواندن ، باقى نمى مانند.
20 ـ امام باقر علیه السّلام : پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: اگر بر در خانه یکى از شما، جویى باشد و هر روز پنج بار خود را در آن بشوید، در تن وى چرکى باقى مى ماند؟ گفتیم[2]: نه . فرمود: پس همانا مثال نماز، مثال همان جوى روان است که هرگاه نماز مى گزارد ، آنچه گناه میان آن دو (نماز) است پاک مى کند.
21 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : نمازهاى پنجگانه کفّاره میان آنان است . اگر مردى میان منزل و محل کارش، پنج جوى آب براى شست و شوى خویش داشته باشد و هر گاه به محل کارش برود و در آن کار کند و عرق بریزد به این جویها مى رود و خود را پاکیزه مى سازد ، آیا از چرک و کثیفى وى چیزى مى ماند ؟ نمازهاى پنجگاه نیز چنین است ، هر گاه خطایى از او سرزند یا آنچه خدا خواهد بشود ، نماز بگزارد و دعا کند و آمرزش بطلبد ، هر چه در اوست آمرزیده گردد .
22 ـ امام علىّ علیه السّلام : نماز ، صابون خطاهاست.
23 ـ در گفتارى که در آن یارانش را به نماز سفارش مى کرد ـ فرمود: و همانا نماز ، گناهان را چون برگ فرو مى ریزد و آن ها را مى گشاید، آن گونه که بند از کسى بگشایند و پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله ، آن را به چشمه آب گرم که بر در خانه مرد روان باشد، تشبیه کرد که شبانه روز، پنج بار خود را در آن بشوید ، دیگر چرکى بر تن وى نخواهد ماند.
24 ـ ابوحمزه ثمالى: از یکى از دو (امام باقر یا امام صادق) شنیدم که مى فرماید: حضرت علىّ7 به مردم رو کرد و گفت: امیدوار کننده ترین آیه در کتاب خدا کدام است؟ برخى گفتند: «بى گمان خداوند شرک ورزیدن به خود را نمى بخشد وپائین تر از آن را براى هر که بخواهد مى بخشد».
فرمود: نیکوست ولى آن نیست. برخى گفتند: «اى بندگان من ـ که بر خویشتن زیاده روى روا داشته اید ـ از رحمت خدا نومید مشوید».
فرمود: نیکوست ولى آن نیست. برخى گفتند: «آنان که چون کار زشتى کنند ، یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد مى آورند و براى گناهانشان آمرزش مى خواهند».
فرمود: نیکوست ولى آن نیست. پس مردم، از سخن باز ایستادند و حضرت فرمود: اى مردم مسلمان، شما را چه مى شود؟ گفتند: نه،به خدا سوگند، چیزى نمى دانیم.
فرمود: شنیدم پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله مى گوید: امیدوار کننده ترین آیه در کتاب خدا این است: «در دو طرف روز و نخستین ساعات شب نماز برپا دار» و همه آیه را قرائت کرد و گفت: اى علىّ، سوگند به کسى که مرا به حقّ، نوید بخش و بیم دهنده برانگیخت؛ همانا یکى از شما به وضو بر مى خیزد، پس گناهانش از اندامش فرو مى ریزد و هنگامى که با برون و درون به خدا رو کند، از نمازش باز نمى گردد ، جز آنکه از گناهانش چیزى بر او نمانده است ؛ آنگونه که مادرش او را زاده بود . پس اگر به گناهى میان دو نماز گرفتار آمد برایش چنین است تا اینکه هر پنج نماز را شمرد و سپس گفت: اى علىّ، جایگاه نمازهاى پنجگانه براى امتم چون جویى است که بر در خانه یکى از شما روان باشد، پس چه گمان مى برید اگر در تن وى چرکى باشد و خود را در آن جوى پنج بار در روز بشوید، آیا در تنش چرکى مى ماند؟ به خدا سوگند، نمازهاى پنجگانه براى امتم نیز همینگونه است.
27 / 3
راندن شیطان
25 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : نماز ، چهره شیطان را سیاه مى کند.
26 ـ امام علىّ علیه السّلام : نماز، پناهگاهى در برابر حمله هاى شیطان است.
27 ـ نماز ، پناهگاه رحمان و وسیله راندن شیطان است.
28 ـ امام صادق علیه السّلام : فرشته مرگ، شیطان را از مواظبت کننده بر نماز، دور مى کند و در آن حال سخت (جان کندن) گواهى بر یکتایى خداوند و رسالت محمّد صلّى الله علیه و آله را به او تلقین مى کند.
27 / 4
بازداشتن از کار زشت و ناپسند
قرآن :
«آنچه از کتاب به تو وحى شده است، بخوان و نماز برپادار که همانا نماز از کار زشت و ناپسند باز مى دارد و بى گمان یاد خدا بزرگتر است و خداوند مى داند چه مى کنید.»
29 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : هر کس نمازش او را از کار زشت و ناپسند باز ندارد، جز دورى از خدا نیفزاید.
30 ـ کسى که از نماز فرمان نبرد، نمازى ندارد و فرمان بردن از نماز، خوددارى از کار زشت و ناپسند است.
31 ـ عمران بن حصین: درباره گفته خدا: «همانا نماز از کار زشت و ناپسند باز مى دارد» از پیامبر صلّى الله علیه و آله پرسیده شد. فرمود: هر کس، نمازش او را از کار زشت و ناپسند باز ندارد، نمازى ندارد.
32 ـ انس: جوانى از انصار همراه پیامبر نماز مى گزارد و کارهاى زشت هم مى کرد . این مطلب را به پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله گفتند. فرمود: روزى، نمازش او را باز مى دارد[3].
33 ـ ابو هریره: مردى نزد پیامبر آمد وگفت: همانا فلانى در شب نماز مى خواند وصبح، دزدى مى کند. فرمود: آنچه مى گوید (نمازش) بزودى او را باز مى دارد.
34 ـ امام صادق علیه السّلام : هر کس دوست دارد بداند آیا نمازش پذیرفته شده است یا نه، پس بنگرد آیا نمازش، او را از کار زشت و ناپسند بازداشته است، یا نه. پس به هر اندازه که او را بازداشته، از او پذیرفته شده است.
35 ـ نماز ، بازدارنده اى الهى است؛ زیرا نمازگزار را تا آنگاه که در نماز است از گناهان باز مى دارد. خداى جلّ جلاله مى فرماید: «همانا نماز از کار زشت و ناپسند باز مى دارد».
36 ـ بدان که نماز بازدارنده اى براى خدا در زمین است، پس هر کس دوست دارد بداند چه اندازه از نمازش سود برده ، پس بنگرد، اگر نمازش او را از کارهاى زشت و ناپسند باز داشته، به همان اندازه که او را بازداشته، از نمازش بهره برده.
27 / 5
پایدارى
«اى کسانى که ایمان آورده اید، از شکیبایى ونماز یارى جویید؛ که خدا با شکیبایان است.»
37 ـ حذیفه: هرگاه به پیامبر صلّى الله علیه و آله غم و اندوهى مى رسید، نماز مى خواند[4].
38 ـ یوسف بن عبدالله بن سلام: پیامبر صلّى الله علیه و آله هرگاه به خانواده اش سختى مى رسید، آنان را به نماز فرمان مى داد و سپس این آیه را قرائت مى کرد: «و خانواده ات را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش».
39 ـ امام صادق علیه السّلام : علىّ علیه السّلام هرگاه از چیزى اندیشناک مى گردید، به نماز پناه مى برد و سپس این آیه را تلاوت مى کرد: «و از شکیبایى و نماز یارى جویید».
40 ـ چه چیز مانع مى شود هرگاه بر یکى از شما اندوهى از اندوههاى دنیا رسید ، وضو بگیرد ، سپس به مسجد برود و دو رکعت نماز بخواند و خدا را در آن بخواند؟ آیا نشنیده اى که خداوند مى گوید: «و از شکیبایى و نماز یارى جویید» ؟
27 / 6
فرو آمدن رحمت
41 ـ ابوحمزه از امام باقر علیه السّلام : پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که بنده مؤمن در نمازش مى ایستد، خداوند به او مى نگرد ـ یا فرمود: خدا به او روى مى آورد ـ تا آنگاه که باز گردد و سایه رحمت را از بالاى سرش تا کرانه آسمان بر او مى گسترد و فرشتگان، اطرافش را تا کرانه آسمان مى گیرند و فرشته اى بر بالاى سرش گمارده مى شود که به او مى گوید: اى نمازگزار ، اگر مى دانستى چه کسى به تو مى نگرد و با چه کسى مناجات مى کنى، روى نمى گرداندى و هرگز از اینجا نمى رفتى .
42 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : اى ابوذر، هیچ مؤمنى به نماز نمى ایستد ، جز اینکه از او تا عرش نیکى نثارش مى شود و فرشته اى بر او گمارده مى گردد که ندا در مى دهد: اى پسر آدم، اگر مى دانستى چه در نمازت به دست مى آورى و با که مناجات مى کنى، نه ملول مى گشتى و نه روى مى گرداندى.
43 ـ هنگامى که بنده در نماز مى ایستد، نیکى و احسان بر سرش پاشیده مى شود ، تا آنگاه که رکوع کند. پس هنگامى که رکوع کرد، رحمت الهى او را بالا مى برد تا سجده کند و سجده کننده بر درگاه خداوند متعال سجده مى کند، پس درخواست کند و اشتیاق ورزد.
44 ـ [ براى نمازگزار ] سه ویژگى است: رحمت الهى او را از کف پایش تا کرانه آسمان در بر مى گیرد و فرشتگان از روى سرش تا کرانه هاى آسمان گرداگرد او را مى گیرند و فریاد کننده اى ندا در مى دهد: اگر مناجات کننده مى دانست با که مناجات مى کند، باز نمى گشت.
45 ـ فرشتگان پیوسته بر بنده درود مى فرستند ، تا آنگاه که در نمازگاهش نماز مى خواند و برنخاسته یا حدثى از او سرنزده است ، فرشتگان مى گویند: خدایا او را بیامرز و بر او رحمت آور.
46 ـ امام علىّ علیه السّلام : نماز ، رحمت را فرو مى آورد.
47 ـ هنگامى که انسان به نماز مى ایستد، ابلیس پیش مى آید و حسودانه به او مى نگرد، چون مى بیند رحمت الهى او را در بر گرفته است .
48 ـ اگر نمازگزار مى دانست چگونه شکوه الهى او را در برگرفته است، سربرداشتن از سجده را خوش نمى داشت.
49 ـ امام صادق علیه السّلام : همانا مهمان خداوند جلّ جلاله ... مردى است که در نماز است، او در پناه رحمت خداست تا آنگاه که نمازش را به پایان برد.
27 / 7
پذیرش دعا
50 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : هر کس نمازى واجب بگذارد ، نزد خداوند یک دعاى پذیرفته دارد.
51 ـ چهار هنگام درهاى آسمان گشوده مى شود و دعاء پذیرفته مى گردد: ... هنگام برپا کردن نماز.
52 ـ هر کس نمازى بخواند که در آن چیزى از چاره اندیشى هاى دنیا را در دل نگذراند، هیچ چیز از خدا نمى خواهد ، جز اینکه به او مى دهد.
27 / 8
رسیدن به هر خوبى
53 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : نماز ، کلید هر خوبى است.
54 ـ همواره امتم در خیر و خوبى هستند ، تا آنگاه که با یکدیگر دوست باشند و نماز را بر پا دارند ... پس اگر چنین نکنند به قحطى و خشکسالى گرفتار مى شوند.
27 / 9
تقرّب به خداوند متعال
55 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : همانا نماز ، وسیله تقرّب شخص با ایمان است.
56 ـ نماز ، وسیله تقرّب هر شخص با تقوا است.
57 ـ امام علىّ علیه السّلام : همانا زکات به همراه نماز ، وسیله تقرب مسلمانان قرار داده شده است.
58 ـ نماز ، برترین تقرّب است.
59 ـ امام صادق علیه السّلام ـ پس از آنکه ابوحنیفه به ایشان گفت: اى ابوعبدالله، چقدر بر نماز شکیبایى مى ورزى ـ فرمود: اى نعمان، آیا نمى دانستى که نماز ، وسیله تقرّب هر شخص باتقوا است؟
27 / 10
ورود به بهشت
60 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : کلید بهشت، نماز است.
61 ـ خداى جلّ جلاله فرمود: براى بنده ام تعهد کرده ام،اگر نماز را در وقتش برپا دارد،کیفرش ندهم و او را بى محاسبه وارد بهشت گردانم .
62 ـ امام صادق علیه السّلام : خداوند از هر کس یک نماز را بپذیرد، عذابش نمى کند، از هر کس یک کار نیک بپذیرد، کیفرش نمى دهد.
63 ـ روز قیامت ، پیرمرد را مى آورند و نامه عملش را آشکارا و پیش روى مردم به او مى دهند در حالى که جز بدى در آن دیده نمى شود، پس بر او گران مى آید و مى گوید: اى پروردگار من، آیا فرمان مى دهى مرا به دوزخ برند؟ پس خداى بزرگ ـ جلّ جلاله ـ مى گوید: اى پیر، من شرم مى کنم تو را کیفر دهم و حال آنکه تو در دنیا براى من نماز مى گزاردى. بنده ام را به بهشت ببرید.
64 ـ محمّد بن عمران از امام صادق علیه السّلام : بنده اى را روز قیامت مى آورند که کار نیکى ندارد . پس به او گفته مى شود: یاد کن یا به یاد آر، آیا کار نیکى دارى؟ پس به یاد مى آورد و مى گوید: اى پروردگار من، کار نیکى نکرده ام جز اینکه فلان بنده با ایمانت بر من گذشت، از او آب خواستم و او به من داد . پس با آن وضو گرفتم و براى تو نماز گزاردم. (امام صادق) فرمود: پس پروردگار تبارک و تعالى مى فرماید: همانا تو را آمرزیدم، بنده ام را وارد بهشت کنید.
--------------------------------------------------------------------------------
پانوشت ها
--------------------------------------------------------------------------------
(1) در دعائم الاسلام چنین آمده است: «پوشاننده آنچه در میان آن هاست ، تا آنگاه که از گناهان بزرگ دورى گزیند...».
(2) گویى درست چنین باشد: «گفتند: نه».
(3) در بحار افزوده است: «طولى نکشید که توبه کرد».
(4) در مجمع البیان آمده است: «هرگاه اندوهگین مى شد، از نماز وروزه یارى مى جست».

آثار اخروی نماز

نماز، عطیه ای الهی است که به عنوان فلاح مطلق«حی علی الفلاح» و بهترین عمل «حی علی خیر العمل» و ستون خیمه دین«الصلوة عمود الدین»[1] معرفی شده است. نماز عروج به قبله‎ی رفیع انسانیت «الصلوة معراج المؤمن»[2] است که تعالی روح و کسب ملکات اخلاقی و نجات از فساد و تباهی از رهگذر آن حاصل می آید «إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر»[3]. دریافت نشان عبودیت از رهگذر این عبادت زیبای الهی،‌ برای انسانی میسّر است که شرایط صحت و قبول و کمال این عبادت عظیم را به نحو احسن بجای آورد. وقتی عبد این عبادت الهی را «که جز بر خاشعان بزرگ می نمایاند»،‌[4] به طور شایسته به انجام رساند،‌ آثار عظیمی اعم از فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را بدنبال خواهد داشت که در حقیقت ثمره و نتیجه عمل او محسوب می شود. در این نوشتار مختصر در صدد بیان همه جانبه این آثار نیستیم بلکه به برخی از آثار برزخی و اخروی این عبادت درخشان در آیات و روایات اشاره می کنیم.
آثار نماز در آیات الهی(توجه یا بی توجهی به نماز):
1. یاد کردن خدا از بنده‎ خود:
خداوند در سوره طه می فرماید:«اقم الصلوة لذکری»[5] نماز ذکر و یاد خداست. این آیه وقتی در کنار این آیه شریفه«فاذکرونی اذکُرکم .....»[6] تفسیر شود این نتیجه را افاده می کند که وقتی عبد بیاد حق باشد حق هم به یاد او خواهد بود.[7] مفسرین در ذیل آیه شریفه«فاذکرونی اذکرکم» در بیان اینکه «مراد از یاد آوری بندگان چیست؟ بیانات متنوعی را ذکر کردند که از جمله آن موارد عبارت است از:
الف: مرا در «دنیا» یاد کنید تا شما را در «جهان دیگر» یاد کنم.
ب: مرا به «دعا» یاد کنید تا شما را به اجابت یاد کنم (این استجابت می تواند هم در دنیا و هم در بزرخ و هم در قیامت نصیب بنده شود)
ج: مرا به هنگام وفور نعمت یاد کنید تا شما را در سختی ها یاد کنم(این سختی هم اعم است)[8]
2. نائل شدن به مقام شفاعت کبری:
خداوند در سوره‎ی اسری خطاب به وجود نازنین رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:
«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»
ترجمه: و بعضی از شب را بیدار باش و تهجد کن که این نماز شب، تنها بر تو واجب است، باشد که خدایت به مقامی محمود (شفاعت) مبعوث گرداند. پس ثمره و نتیجه این برنامه‎ی الهی، رسیدن به مقام محمود است و روایات فریقین در ذیل آیه، مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت کبری تفسیر کرده است که رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در روز قیامت در آن مقام قرار می گیرد.[9]
3. دریافت اجر الهی و باز یافتن به آرامش کامل:
در سوره بقره حقتعالی می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»[10]
در پرتو ایمان و عمل صالح و برپاداشتن نماز و ..... مستحق دو جایزه می شوند:
1. دریافت پاداش(لهم اجرهم ....) 2. بهره مندی از آرامش کامل (لا خوف .....) که هیچ اضطراب و غمی به همراه آن وجود ندارد.
اما آثار نماز در برزخ:
4. دفع وحشت های قبر:
رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: «ان الصّلاة تأتی الی المَیّتِ فی قبره بصورة شخص انور اللّونِ یونسُهُ فی قبره و یدفَعُ عنه اهول البرزخ»
نماز به صورت انسانی سفید چهره، وارد قبر میت شده و با او انس می گیرد و وحشت های برزخ را از او برطرف می کند.[11]
5. مونس انسان در قبر:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:
«الصلاةُ انس فی قبره و فراش تحت جنبه و جواب لمنکر و نکیر»
نماز مونس (نمازگزار) در قبر و فراش نیکو در زیر او،‌ و پاسخ نمازگزار برای نکیر و منکر می باشد.[12]
6. دیدار ملائکه از انسان در قبر:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:
«کسی که به قصد شرکت در نماز جماعت، و به سوی مسجد گام بر می دارد، خداوند متعال در مقابل هر گامی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه به او پاداش می دهد و به همین میزان نیز درجات وی بالا خواهد رفت، و اگر در چنین حالتی بمیرد،‌ خداوند متعال هفتاد هزار فرشته را مأمور می نماید تا در قبر به دیدار او رفته، وی را بشارت دهند و در تنهایی قبر انیس او باشند و تا روز قیامت برای او طلب آمرزش کنند.»[13]
7. نجات از وحشت قبر:
امام باقر ـ علیه السّلام ـ می فرماید:«من اتمَّ رکوعَهُ لم یَدخُلْهُ وحْشَةُ القبْرِ»
«کسی که رکوعش تمام و کامل باشد هرگز دچار وحشت قبر نمی شود.»[14]
اما آثار نماز در قیامت:
8. مقبولیت دیگر اعمال در سایه نماز:
مولاعلی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه می فرماید:
«کلُّ شی من عملک تبع لصلاتک»[15] هر عملی پیرو نماز است از این رو عروج دیگر اعمال در سایه سار نماز میسر می شود«إن قبلت قبلت ما سواها و إن ردَّت ردت ما سواها»[16] اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال هم قبول می شود و اگر رد شود دیگر اعمال هم رد خواهد شد.
9. نماز توشه‎ آخرت:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:
«الصلاة زادُ للمؤمن من الدنیا الی الاخره»[17]
نماز زاد و توشه مؤمن در دنیا برای آخرت است.
10. عامل ورود به بهشت:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید:«همانا پروردگار شما مهربان است، عمل کم را تقدیر می کند، هر آینه انسان دو رکعت نماز برای خدا بحا آورد، خداوند به سبب آن نماز او را وارد بهشت می کند.»[18]
11. معاف از عذاب و ورود بی حساب به بهشت:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:« قال الله ـ عزّوجل ـ اِنّ لعبدی علیّ عهداً اِن اقام الصلوة لوقتها اَن لا اُعَذِّبَهُ و اَن اُدخلهُ الجَنّه بغیر حساب»[19]
...... من تعهدی نسبت به بنده ام دارم که اگر نماز خود را در وقتش به پا دارد، او را عذاب نکنم و بدون حساب او را به بهشت ببرم.
و از آن وجود نورانی در کلامی دیگر آمده که فرمود:
«کسی که چهل روز نمازهای خود را با جماعت به جا آورد، به طوری که یک تکبیرة الاحرام از او فوت نشود، برای او آزادی از آتش جهنم و آزادی از نفاق نوشته می شود.»[20]
12. زینت آخرت:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید:«انّ الله ـ عزّوجل ـ قال: الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ انّ الثمان رکعات التی یُصلّیها العبد اللیل زینةُ الآخرة»[21]
خداوند متعال ثروت و فرزندان را زینت دنیا دانسته، ولی هشت رکعت نمازی که آدمی در آخر شب می خواند زینت آخرت است.
13. به سوی آتش رفتن نمازگزار ریا کار:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: چون روز قیامت فرا می رسد، بنده ای را می آورند که اهل نماز بوده و خود نیز چنین ادعا می کند؛ به وی می گویند، تو بدان جهت نماز گزاردی که تو را ستایش کنند، پس به ملائکه دستور می دهند او را به سوی آتش ببرید.[22]
14. عدم ملاقات با رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در کنار حوض کوثر:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:«لیس منّی من استخفَّ صلاته لا یردُ علیَّ الحوض لا و الله»[23] کسی که نماز را سبک شمارد از من نیست، به خدا سوگند که بر حوض مرا ملاقات نخواهد کرد.
15. سقوط در آتش:
مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه در بیان جواب دوزخیان که پرسیده شد چه چیزی شما را بدوزخ کشانده می گویند ما از نماز گزاران نبودیم:«ما سللکم فی سقر قالوا لم نَکُ من المصلین»[24]
16. محشور شدن با قارون و فرعون و هامان:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:
«لا تضیعوا صلاتکم، فانّ من ضیّع صلاتهُ حَشَرَهُ الله قارون و فرعون و هامان ـ لعنهم الله و اخزاهم ـ و کان حقّاً علی الله ان یُدخِلَهُ النار مع المنافقین، فالویلُ لمن لم یحافظ صلاتهُ»[25]
نمازتان را ضایع نکنید، بدرستی که هر کس نماز خویش را ضایع کند، خداوند عزوجل او را با قارون و فرعون و هامان محشور می کند، خداوند به آنان لعنت کند و آنها را رسوا سازد، و بر خدا لازم است آنها را با منافق ها به آتش داخل کند، پس وای بر کسی که مواظب نمازش نباشد.
17. محرومیت از شفاعت:
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:
«هر کس عمداً نمازش را ترک کند،‌ بر درب جهنم نامش در زمره دوزخیان نوشته می شود.»[26]
آثار فراوان دیگری هم در روایات درباره‎ نماز و یا کوتاهی کردن در باب نماز اشاره شده که به طور گذرا ذکر می کنیم:
ـ گلستان شدن قبر همانند باغی از باغ های بهشت در سایه خواندن نماز شب.
ـ ملاقات با پروردگار در پی محافظت بر نمازهای پنجگانه.
ـ دور ماندن از امان خدا و رسول او هنگام ترک عمدی صلات.
ـ حرام شدن جسد او بر آتش وقتی که گام بسوی نماز جمعه بر می دارد.
ـ شهادت قطعه ای از زمین که او بر آن سجده کرده و پیشانی بر خاک نهاده است.
ـ نماز جواز عبور از صراط.
اینها گوشه ای از آثار نماز و مواظبت بر آن و دقت در انجام کامل و تام این عبادت الهی است که این همه ثمرات را بدنبال خود دارد.[27]
[1] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 27.
[2] . اعتقادات، علامه مجلسی، ص 29، به نقل از سر الصلوة امام خمینی ـ رحمة الله علیه ـ ، ص 7.
[3] . عنکبوت، 45.
[4] . بقره، 45.
[5] . طه، 14.
[6] . بقره، 152.
[7] . تفسیر نور، ج 7، ص 330.
[8] . تفسیر کبیر فخر رازی، ج 4، ص 144، به نقل از تفسیر نمونه، ج 1، ص 515 (با تصرف و اضافات).
[9] . المیزان، ج 13، ص 242، ذیل آیه، نمونه، ج 12، ذیل آیه.
[10] . بقره، 255.
[11] . لئالی الاخبار، ج4، ص 1.
[12] . بحارالانوار، ج 79، ص 232.
[13] . وسائل الشیعه، ج 5، ص 372.
[14] . بحارالانوار، ج 6، ص 244.
[15] . نهج البلاغه، نامة 27، به نقل از کتاب رازهای نماز، آیة الله جوادی آملی، ص 18.
[16] . کافی، ج 3، ص 268، به نقل از کتاب«رازهای نماز» آیة الله جوادی آملی،‌ ص 10.
[17] . بحارالانوار، ج 79، ص 232، (فرازی از حدیث نقل شده است الصلاة .... ناء ....).
[18] . مستدرک سفینة البحار، ج 3، ص 147.
[19] . کنز العمال، ج 7، حدیث 19036.
[20] . محجة البیضاء، ج 1، ‌ص 244، قریب به همین مضمون در کتاب فتح العزیز، ج 4،‌ص 288.
[21] . بحارالانوار، ج84، ص 152، ثواب الاعمال، ص 41.
[22] . بحارالانوار، ج 69، ص 301.
[23] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 24، چاپ آل البیت.
[24] . نهج البلاغه، خطبه 199، ترجمه دشتی.
[25] . بحارالانوار، ج 79، ص 202.
[26] . کنز العمال، ج 7، حدیث 19090.
[27] . اکثر روایات از معجم فقهی استفاده شده و آدرس ها بر اساس این نرم افزار می باشد.
رضا سعیدی پور

آثار مادی و معنوی نماز

در بهسازی زندگی

به قلم: رقیه گرگین

دانشجوی رشته ی شیمی کاربردی دانشگاه زاهدان
نماز از جمله عباداتی است که اثرات مادی و معنوی بسیار زیادی در زندگی بشر دارد. مقدمات نماز از هنگام وضو تا پایان نماز هر کدام جزء به جزء فواید و آثاری دارد که در این جا قادر به بیان همهی آن ها نیستیم و تنها به نکاتی چند اشاره میکنیم.
آثار بهداشتی نماز از جمله صحیح بودن پاک نگه داشتن بدن، لباس و جای نماز و پرهیز از نجاستها که موجب زدودن میکروبها و آلودگیها از محیط زندگی و حفظ بهداشت جسمانی است.
وضو سمبل طهارت عمومی بدن و موجب نشاط و سلامت است و مانند غسل، دارای آثار روحی و معنوی است و در پیشگیری و درمان بیماری های جسمی و روانی، اثر دارد.
البته نباید اعمال عبادی را به خاطر این فواید اجرا کرد که موجب بطلان آن خواهد شد، زیرا اگر کسی غسل و وضو کند. تا ضمن آن خنک شود یا از فواید بهداشتی آن بهرهمند شود و یا قیام و رکوع و سجود کند تا ضمن آن حرکات ورزش و نرمش اجرا کند نماز شرکآلود خوانده است.
نماز بزرگترین و محکمترین پناهگاه معنوی است. نماز که مشتمل بر عقل، علم، اختیار حس مسئولیت، اتکا به حضرت حق و قدرت بی­انتهای او و قطع امید از اغیار است. بزرگترین و محکمترین سنگر اطمینان و آرامش و استنقای روح انسان است.
از جمله آثار اخلاقی و تربیتی نماز پیام پرورشی پروردگار است. نماز بازدارنده از بدیها، معراج هر مومن پاکیزه، مایهی نزدیکی هر انسان پرهیزگار به خدا، پاککننده گناهان، شستشو دهندهی جسم و جان، خاموش کنندهی آتش دوزخ، بن اسلام، پایه دین، نردبان رسیدن به اوج کمال و انسانیت، مهمترین نماد دین، بهترین کارها و معیار سنجش اعمال است. اگر نماز قبول شود کارهای دیگر هم پذیرفته می­شود و اگر نماز رد شود کارهای دیگر نیز مردود است.
وقتشناسی و زمانسنجی از مهمترین عوامل پیشرفت جوامع بشری است برنامهریزی های شخصی و اجتماعی بدون سنجیدن زمان و اوقات مناسب هر کار ممکن نیست و میتوان گفت نماز وقت شناسی و زمان سنجی است.
نماز خواندن دارای خاصیت خودتاثیری و خودالقایی است. همانطور که از طریق تلقین میتوانیم بر دیگران اثر بگذاریم. گاهی میتوانیم خود را نیز تحت تاثیر تلقینهای خود قرار دهیم. اسلام که واقعبینی خاص خود را دارد با وضع نماز و تنظیم برنامه آن، بهترین دستور علمی و عملی را برای تلقین حقایق و خوبیها به نمازگزار تدارک دیده است و با مقررکردن آن مسلمانان را موظف کرده است که در هر شبانه روز پنج بار به خود تاثیری بپردازند و تلقین کنندهی آن حقایق و خوبیها و وظیفهها به نفس خود باشند.
نماز برطرف کنندهی کبر است. امام علی(ع) فرمودند: خدا، ایمان را برای پاککردن از نجاست شرک و نماز را برای پاکیزه کردن از پلیدی کبر واجب کرد.
رسول خدا(ص) فرمود: «شیطان پیوسته تا وقتیکه فرزند آدم بر نمازهای پنجگانه محافظت و مواظبت دارد از وی ترسان است و چون نمازها را ضایع کند بر او دلیر میشود و او را در گناهان بزرگ میاندازد.»
نماز عامل سازندهای است که پایداری و مقاومت انسان را در برابر فراز و نشیب های زندگی حفظ میکند و نمازگزار در برابر هر خیر و شر، خوبی بدی، خویش را حفظ نموده و با هر بادی نمیلرزد.
نماز حسّ مسئولیت و تقوا و پرهیزکاری و خداترسی و حقشناسی را در انسان زنده میکند. نماز انسان را به یاد خدا و یاد دادگاه عدل او میاندازد. و گرد غبار خودپسندی و خودپرستی را از صفحهی دل او میشوید و او را از جهان محدود بیرون آورده و به جهان ماورای طبیعت و به عالم پاکیها متوجه میسازد.
نماز وسیلهای است که انبیاء(ع) و اولیای الهی در رفع هر مشکلی و دفع هر شرّی و دور ماندن از هر دشمنی از آن استمداد مینمودند. نماز انسان را به قدرت لایزالی پیوند میدهد که همهی مشکلات برای او سهل و آسان میشود، همین احساس سبب میشود که انسان در برابر حوادث نیرومند و خونسرد باشد. نماز یک نهر روان و یک چشمهی کوثر است هم آتشهای گذشته را خاموش میکند و هم نمیگذارد انسان بعداً گرفتار آتش شود هم جلوی بدیها را میگیرد و هم آن بدی های گذشته را از بین میبرد یکی از بارزترین ذکر خداوند نماز است، عشق و محبت به خداست که علاقه به امور دنیوی را از دل خارج میکند و شوق لقای حق تعالی را در دل زندهتر می سازد. رسول خدا(ص) فرمودند: نماز اسلحهای است در برابر کافر.
نماز باعث برکت و رحمت الهی است خداوند سبحان در سوره ی انفال آیه 2و 3، پنج صفت برای مومنان بیان میکند که یکی از آن اوصاف اقامهی نماز است یعنی نه تنها خود نماز میخواند بلکه دیگران را هم وادار به نماز میکند بعد برای آن ها چهار پاداش ذکر میکند که یکی از آن پاداشها رزق کریم است لذا میفرماید: «رزق کریم»
آثار نماز در عالم برزخ( قبر):

رسول خدا(ص) فرمودند: «نماز بین نمازگزاران و عزرائیل (سلام ا علیه) فرشته ی مرگ، شفاعت میکند. (تا نمازگزار راحتتر جان بدهد)
«نماز در قبر مونس و همدم نمازگزار است»، « نماز فرش نمازگزار در قبر میشود».
آثار نماز در قیامت:

رسول خدا(ص) فرمود: «نماز واقعی و با حضور قلب در روز قیامت تاجی بر سر نمازگزاران است»، «نماز واقعی و با حضور قلب (در روز قیامت) نور چهرهی نمازگزاران است»، «نماز با حضور دل، روز قیامت پوشش و مانعی بین نمازگزار و آتش دوزخ میگردد».
امید است که خداوند متعال ما را از نمازگزاران واقعی قرار دهد

یافته های جدید درباره سجده کردن

بر اساس تازه‌ترین پژوهش‌های علمی، سجده کردن انسان را از بیماری‌های روحی، جسمی و هم‌چنین سرطان حفظ می‌کند.

به گزارش شیعه نیوز به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، پروفسور محمد ضیاءالدین حامد از اساتید علوم بیولوژیک و از مسوولان پژوهشگاه مرکز تکنولوژی قاهره با اعلام این خبر اظهار داشت: در قرن حاضر که انسان از هر جهت در معرض الکترومغناطیس‌ها قرار دارد و هم‌چنین نیاز انسان به تخلیه اشعه‌های زائد وجود دارد، دریافتیم که تخلیه این اشعه‌ها از طریق سجده کردن صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: بر اساس یافته‌های موجود، هر اندازه که محور طولی انسان کاهش یابد، میزان در معرض اشعه‌های الکترومغناطیسی قرار گرفتن او نیز کم می‌شود.
در زمان سجده کردن هم محور طولی انسان و هم به دنبال آن میزان تاثیرگذاری الکتریسیته‌ها کم می‌شود و سپس عمل تخلیه از طریق تماس پیشانی با زمین صورت می‌گیرد، البته در زمان سجده به دلیل آنکه دیگر نقاط بدن هم با زمین ارتباط می‌یابند، عمل تخلیه آسان تر انجام می‌شود و انسان از بیماری‌های روحی، جسمی و حتی سرطان در امان می‌ماند.


وی افزود: شیوه درست تخلیه الکتریسیته‌ی بدن به همان شیوه‌ای است که انسان در زمان نماز گزاردن دارد و به سوی مکه نماز می‌خواند، چرا که این حالت بهترین حالت است و شخص احساس آرامش و راحتی بیشتری خواهد داشت.
منبع : ایسنا

تاثیر قرآن و نماز بر اضطراب

اختلالات اضطرابی رایج ترین بیماری های روانی در جامعه اند که در 15 تا 20 درصد از بیماران کلینیک های درمانی دیده می شود. اضطراب حالتی نامطبوع، همراه با انتظاری نامطمئن از رخداد موضوعی زیان آور است. اضطراب موقعیتی است که گاهی در زمان امتحان یا اعمال جراحی و ... دیده می شود. اضطراب بر اساس تجربه باعث اختلال در یادگیری و ایجاد خطاهای بیشتر می شود.
از نشانه های ذهنی اضطراب می توان عدم تمرکز فکری، ضعف در ادراک، ناتوانی در تحلیل و ضعف حافظه را نام برد.
تاثیر صوت قرآن بر کاهش اضطراب

روش های گوناگونی برای کاهش اضطراب می توان نام برد که از جمله آنها روش های "تن آرامی" و "موسیقی درمانی" را نام برد. بدیهی است که انتخاب یک روش درمانی بدون عارضه، کم هزینه، سالم و ساده نظیر موسیقی درمانی از ارجحیت برخوردار است.
یکی از صداهای دلنشین و جذاب، آوای عرفانی قرآن کریم است. کلام الهی با قدرت نفوذ فراوان خود، آنچنان بر روح و جسم اثر می نماید که گویی بعد از شنیدن آن انسان تازه متولد شده و احساس سبکی، سرزندگی و رهایی از قید و بندهای مادی می نماید. هراس و نگرانی را از دل می زداید و در فرد شنونده ایجاد آرامش می کند.
همانگونه که در قرآن آمده "الا بذکر الله تطمئن القلوب"، 260 بار کلمه "ذکر" آورده شده است که منظور یادآوری است.
بهداشت روان انسان بحث سراسر قرآن کریم است. قرآن در حدود 6236 آیه در زمینه پرورش صحیح انسان و حفظ بهداشت روان سخن گفته است.

قرآن آرامش و امنیت را، راه دستیابی به سلامت روان می داند. مطالعات انجام شده با مضمون تاثیر آوای قرآن بر اضطراب و درد بیماران تحت عمل جراحی یا آزمون های تشخیصی، بیانگر تاثیر مثبت آوای قرآن بر بهداشت روان و جسم می باشد. لذا جهت برخورداری از آثار معنوی قرآن، بهره گیری از این کلام الهی به عنوان یک روش تسکین دهنده ی مفید و قابل دسترسی برای کاهش اضطراب پیش از آزمون دانشجویان پیشنهاد می شود. چرا که نظم آهنگ واژگان قرآن، نغمه دلکش و نوایی دلپذیر می آورد، نوایی که احساسات آدمی را برمی انگیزد و دل ها را شیفته خود می کند.
نوای زیبای قرآن برای هر شنونده ای، هرچند غیر عرب، جذاب و روح بخش است.
بررسی نقش نماز بر کاهش اضطراب

انسان از دو دیدگاه جهان بینی الهی و مادی نگریسته می شود.
در جهان بینی الهی، انسان بر اساس آیات قرآنی "نفخت فیه من روحی" و "انی جاعلک فی الارض خلیفه"، دارای فطرتی خدایی و به عبارتی نیمه ملکوتی است. موجودی مستقل، امانت دار خدا، مسئول خویشتن و جهان، مسلط به طبیعت و زمین و آسمان، ملهم به خیر و شر که وجودش از سستی و ناتوانی به قوت و کمال سیر می کند.
در جهان بینی مادی، در تفسیر انسان و توجیه رفتار او، به یک سری عوامل بیوشیمیایی، ارثی و مسائل زیست شناختی بسنده می شود.
حال این سوال مطرح است که آیا باورها و اعتقادات فرد، در سلامت روحی - روانی او موثر است؟
تحقیقات نشان داده است که بیشتر بیماری های روانی ناشی از ناراحتی های روحی و تلخ کامی های زندگی، در میان افراد غیرمذهبی، بیشتر دیده می شود. از طرفی شیوع اضطراب در میان زنان بیشتر از مردان است.
اضطراب عبارت است از تشویشی فراگیر، ناخوشایند و مبهم که اغلب با علائمی مانند سردرد، تعریق، تپش قلب، درد قفسه سینه، ناراحتی مختصر معده و ... همراه است. به علاوه اضطراب، بر تفکر، ادراک و یادگیری فرد اثر می گذارد.
اضطراب طبیعی، پاسخی مفید به واقعیتی تهدید کننده است. در حالی که اضطراب مرضی به دلیل شدت یا مدتش، پاسخی است نامتناسب به یک محرک فرضی.
دکتر هاسیلوپ می گوید "مهم ترین عامل خواب آرام بخش که من در طول سال های متمادی با کسب تجربه در مسایل روانی به آن پی بردم، همین نماز است".


همچنین بسیاری از روان شناسان و روان پزشکان دریافته اند که دعا و داشتن یک ایمان محکم به دین، باعث رفع نگرانی، تشویش و یا حس ترس را که موجب بیشتر بیماری هاست می شود. توجه کامل به خداوند با تمام اعضاء و حواس، روی گردانی از مشکلات زندگی و اشتغالات فکری که در حین نماز ایجاد می شود و مدتی پس از نماز هم ادامه دارد، باعث به وجود آمدن حالتی از آرامش روانی می شود. بر اساس تحلیلی از این آیه قرآن هم می توان به نقش آرامش بخش بودن نماز پی برد.
از طرفی آمده در قرآن که "الا بذکر الله تطمئن القلوب" (با یاد خدا دل ها آرام می گیرد) و از طرفی آیه "اقم الصلوه لذکری" (نماز را برای یاد من اقامه کنید)، اشاره به این دارد که نماز باعث آرامش دل هاست.

تاثیر نماز بر ثبات شخصیت

"ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا"
پروردگارا! صبر و شکیبایی را بر ما فرو ریز و قدم های مان را(در زندگی) ثابت و پایدار بنما.
(سوره مبارکه بقره ـ آیه شریفه 250)
"شخصیت" در تعریف روان شناسی و روان پزشکی، معرف مجموعه ای از صفات، رفتارها، افکار و تمایلات عاطفی و هیجانی هر فرد می باشد که او را از دیگران متمایز می کند.
دانش امروز، عوامل شکل دهنده شخصیت انسان را در دو گروه درونی و بیرونی طبقه بندی می نماید. صرف نظر از عوامل درونی و جسمی تاثیرگذار بر روی شخصیت(از جمله مسائل ژنتیکی، وضعیت فیزیکی و ظاهری بدن، مسائل هورمونی و شیمیایی و ...)، عوامل بیرونی(محیطی) نقش عمده ای را در شکل دادن به شخصیت انسان ایفا می کنند.
این عوامل بیرونی شامل موارد زیر است:
1- تاثیر والدین و خانواده
2- عوامل فرهنگی ـ اجتماعی
3- تجارب زندگی(1)
تاثیر هر کدام از این عوامل بر شخصیت انسان توسط مطالعات متعدد پژوهشی به اثبات رسیده است.(2)
با توجه به نقش این عوامل بر روی شکل گیری شخصیت، می توان رسیدن به ثبات شخصیت و برخورداری از آرامش و پایداری شخصیتی را یکی از ایده آل ترین، خواسته های بشری دانست، چرا که وجود ناهنجاری در هر کدام از عوامل شکل دهنده ی شخصیت می تواند اثرات فاجعه آمیزی مثلا به صورت اختلالات پیچیده و متعدد شخصیتی بار آورد که از جمله این اختلالات به سه نمونه(پارانوئید،اسکیزوئید و نارسیستیک) در نکات پیشین این مجموعه مقالات و تاثیر نماز در رفع آن ها، اشاره شده است.
اما "بی ثباتی شخصیت" یا "پسیکوپاتی" که گاهی در ممالک غربی، از اصطلاح آن برای برچسب زدن به مخالفان سیاسی و مذهبی نیز استفاده می شود(3)، دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن از تغییرات دائمی حالات و رفتارها و افکار رنج می برند، به نحوی که هر لحظه به رنگی در می آیند و نغمه جدیدی ساز می کنند!
این بیماران بدون آن که با عنوان بیمار شناخته شوند، به وفور در جامعه حضور دارند و کسانی هستند که از کمترین درجه سازگاری و انطباق در خانه، مدرسه، محل کار یا حتی در امر ازدواج برخوردارند؛ به عنوان مثال به تغییر مکرر شغل می پردازند یا گروه و جناح سیاسی خود را پیوسته تغییر می دهند.


مبتلایان به این اختلال که در جامعه ایرانی ما با عناوینی چون بوقلمون صفت، عضو حزب باد، دم دمی مزاج و ... معرفی می شوند، در واقع از بیماری "بی ثباتی عمومی شخصیت" رنج می برند .
با این که موارد درمانی متعددی در کتب روان پزشکی برای درمان این بیماران گفته می شود(از جمله اینکه در دارو درمانی گروهی از این افراد که دچار اختلال ریتم مغزی هستند، از داروهای محرک دستگاه عصبی استفاده می گردد) اما از دیدگاه ما، "نماز" باز هم می تواند ایفاگر نقش بسیار مهمی در پیش گیری و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد.
پذیرفتن مطلق و تسلیم در مقابل "یک دین" و پیروی از "یک مذهب" و پیمودن "یک راه" که همانا صراط مستقیم است، ویژگی مهم و برجسته نمازگزاران است. نمازگزار ضمن تکرار مکرر "یک مجموعه" از الفاظ و اذکار واحد در طی نمازهای روزانه خود، پیوسته "یک عقیده واحد" و "یک خط مشی مشخص" را در زندگی خود دنبال می کند و بدین ترتیب گویی "یک شخصیت ثابت" و "یک روش و منش معین" و "یک ایدئولوژی همیشگی" را برای خود انتخاب می نماید و در حین تکرار جزء به جزء اصول اساسی ایدئولوژی خود در نماز(که همگی آن اصول در مضامین نماز متجلی است)، پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خود می پردازد. بدین ترتیب برای آن گروه که نماز را تکرار مکررات می دانند، شاید توجه به همین یک نکته کافی باشد که در ورای همین تکرار همیشگی، موهبت بزرگ ثبات شخصیت و تعادل کامل روانی نهفته است که می توان آن را به نوعی سر منشا تمام موفقیت های بشری در عالم ماده و معنا دانست.
پی نوشت:
(1) روان پزشکی لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه: دکتر حسن مرندی صفحه 63
(2) از جمله مطالعات "راث بندیکت و مارگارت مید" درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان
(3) روان پزشکی "لینفورد ـ ریس"،مقاله اختلالات پسیکوپاتیک ترجمه: دکتر احمد محیط، صفحه 304-------تبیان

تاثیر نماز بر احساس امنیت روانی

سوره مبارکه انعام ـ آیه شریفه 82 :


پس کدامیک از دو دسته مردم سزاوار به امنیت اند (بگویید) اگر می دانید! (بگو): کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند.

هر چند که در پزشکی و زیست شناسی امروزی، واژه استرس به معانی متفاوتی به کار می رود، اما بر اساس تعریف "هانس سلیه" (روانشناس مشهور) استرس در پزشکی و روانپزشکی معمولا اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد که قادر به ایجاد بیماری های جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است.
مطالعات "هاروی برنر" (محقق برجسته استرس) نشان می دهد که آمار مرگ و میر، بیماری های جسمی، خودکشی و دیگرکشی، پذیرش به بیمارستان های روانی و زندان ها و ... در میان افرادی که در معرض استرس های گوناگون بوده اند، به مراتب بیشتر از افراد عادی است.
از آنجا که زندگی انسان ها در عصر حاضر، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این که لازمه زیستن و تداوم زندگی، سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست، لزوم برخورداری انسان از وسایلی که درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حکمفرما سازند، به وضوح احساس می شود.
چنانچه با دقت کافی و استناد به شواهد آماری به مکان هایی که استرس های متعدد زندگی، افراد را به آنجا می کشاند (مکان هایی مثل مطب پزشکان، بیمارستان های جسمی و روانی، قبرستان جوانمرگ ها !؟ ، زندان ها و .. ) سری بزنیم متوجه می شویم که تعداد مذهبی ها، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است.
در کشور خودمان 90 درصد محکومان زندان ها را افراد بی نماز تشکیل می دهند. یا مثلا آمار بیماران بستری در بیمارستان ها که با نماز بیگانه اند، به طرز باورنکردنی، بیش از اشخاص مقید به نماز است.

این موضوع نه فقط در کشورهای مسلمان، بلکه در سرتاسر جهان عمومیت دارد. به عنوان مثال: بررسی جوامع "هوتری‌" در آمریکای شمالی حاکی از آن بود که بروز اختلال روانی در آنها کمتر از سایر افراد جامعه است. جوامع هوتری نسبتا پایدار و منزوی هستند و در شرایط آرام کشاورزی و با عقاید دینی استوار زندگی می کنند.
بدین ترتیب می توان با فیلسوف بزرگ قرن اخیر "لیمان" هم عقیده بود، آنجا که گفته است: "دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تکیه گاه روحی می بخشد."
با این اوصاف "نماز" به عنوان برجسته ترین چهره ایمان، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می کند و اگر به یاد آوریم که بیش از 60 درصد مراجعه کنندگان به بیمارستان های عمومی، در واقع از یک مشکل روانی رنج می برند و بیماری های(روان تنی) در طب نوین روز به روز جایگاه مهم تری پیدا می کند، می توانیم از دریچه تازه ای درباره ی نقش نماز در بیماری های جسمی سخن بگوییم.
نویسنده : دکتر مجید ملک محمدی

تاثیر نماز بر شخصیت ظنین(پارانوئید)

یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم …
سوره مبارکه حجرات ـ آیه 12

شاید بد نباشد "شخصیت پارانوئید"(Paranoid Personality) را به "شخصیت ظنین" ترجمه نماییم، چرا که مبتلایان به این اختلال، دچار سوء ظن عمیق و عدم اعتماد نسبت به بسیاری از اطرافیان خود می باشند (1) . این اختلال که معمولا در آقایان بیش از خانم ها دیده می شود، در اوایل جوانی آغاز می گردد و در جامعه ما با عناوین مختلفی مثل بدبین، متعصب یا دل سیاه! و ... شناخته می شود.
مبتلایان به این عارضه، کارهای اطرافیان شان را برای خود به شدت تحقیر کننده یا تهدید آمیز می دانند و پیوسته نگران نوعی آسیب دیدن یا سوء استفاده از جانب دیگران هستند. این افراد با این که به کرات، وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و خویشاوندان خود را مورد ارزیابی و پرسش قرار می دهند، اما با این وجود باز هم به دوستی و همراهی آنان شک دارند.


مسئله شایع در مورد مبتلایان به این بیماری، شک و سوء ظن دائمی و بدون دلیلی است که در مورد وفاداری همسران خود به خرج می دهند و پیوسته در جستجوی شواهدی از خیانت همسران خود برمی آیند. به این ترتیب رفتار آنها پیوسته در اطرافیان شان ترس و تعارض ایجاد می کند و به طور کلی این بیماران در زمینه کار و زندگی با دیگران دچار مشکلات همیشگی هستند و مسائل شغلی و زناشویی فراوانی برایشان ایجاد می شود. چرا که آنها در بسیاری از مسائل ساده و خوش خیم زندگی، نشانه هایی از تحقیر یا اهانت می یابند. مثلا تصور می کنند که فلان همسایه به قصد آزارشان ظرف زباله را دم در گذاشته است!
در مورد درمان این بیماری، دانش پزشکی چندان توفیقی نداشته است و چه بسا که این بیماری در تمام طول عمر فرد برطرف نشود، اما آیین اسلام، کثیر الظن بودن را نوعی گناه به حساب می آورد و در واقع مهر تایید بر بیمار بودن این افراد می زند. پس می توان انتظار داشت هر دستور اسلامی از جمله نماز که گناه را از انسان دور می کند، در زدودن بیماری گناه آلود نیز موثر واقع شود. (2)
همان طور که اشاره کردیم شروع این اختلال در آغاز جوانی می باشد، یعنی زمانی که چند سالی از وجوب فریضه نماز گذشته است و انسان نمازگزار سال هاست که در نماز خود "الحمدلله رب العالمین" گفته است و خدای را به بزرگی و احاطه کامل بر جهان و جهانیان ستوده است و بدین ترتیب این باور را در وجود خویش ملکه ساخته است که"جهان را صاحبی است به نام خدا، که برگی بی اذن و اجازه او از درخت بر زمین نمی افتد" و با زمزمه مداوم "ایاک نعبد و ایاک نستعین" بدین باور قلبی رسیده است که همه کارهای خود، همه زندگی خود و همه هستی خودش را فقط به خدایی این چنین قدرتمند بسپرد و از هیچ اتفاق ناگواری، نگران نباشد.
تکرار این باور عمیق ایمانی، بارها و بارها در طی شبانه روز، نمازگزار را بدان جا می رساند، که حتی اگر در اطرافیان خود رفتاری را تهدید کننده یا تحقیر آمیز بیابد و یا به سوء ظنی در رابطه با همسر یا بستگان خود برسد، با تکیه بر همان نماز و ایمان، از سوء ظن گناه آلود بپرهیزد و حساب کار را به پروردگار متعال و منتقم بسپارد.
به قول حافظ شیرازی:
کار خود گر به خدا بازگذاری حافظ ای بسا عیش که با بخت خدا داده کنی
با توجه به این که سن شیوع و شروع این اختلال در آغاز جوانی و سال ها پس از وجوب نماز است، بروز این اختلال در نمازگزاران به مراتب کمتر از افراد تارک الصلوه می باشد.
پی نوشت ها:
(1) مطالب علمی این مقاله از ترجمه سیناپس کاپلان ـ سادوک جلد سوم صفحات 257 ـ 272 اقتباس شده است.
(2) اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که یک مزیت بسیار مهم برای بسیاری از تعالیم و فرایض اجتماعی اسلام، از جمله نمازهای جمعه و جماعت و همچنین آیین شکوهمند حج و حتی دستورهای اقتصادی اسلام مثل خمس و زکات، پرورش روح(رحماء بینهم) و افزایش دهنده ی مهر و محبت و در نتیجه دوری از سوء ظن و بدبینی نسبت به یکدیگر می باشد.
نویسنده : دکتر مجید ملک محمدی