از عهد الست تا عهد غدیر

داستان آفرینش انسان و آغاز حیات او بر کرة خاک با یک عهد و پیمان شکل می‏گیرد. عهد و پیمانی که بر پذیرش پروردگاریِ خداوند متعال و نفی پرستش شیطان بسته شد و همة انسان‏ها  

بر وفای به آن هم‏داستان شدند. پیامبران الهی و جانشینان آنها، این عهد و پیمان را در طول تاریخ، بارها و بارها به انسان‏ها یادآوری کردند تا آنان نسبت به عهدی که با خدای خود داشتند، دچار فراموشی نشوند.

 

خلیل منتظر قائم

 
اشاره:
عید غدیر، بزرگ‌ترین عید پیروان اهل بیت(ع) و فرصت مناسبی برای یادآوری پیمان مقدسی است که همة ما را در برابر امامان معصوم(ع) و به ویژه امام عصر(ع) داریم؛ پیمان اطاعت و پیروی بی‌چون و چرا از آنان و آمادگی برای انجام رسالت بزرگی که در زمینه‌سازی ظهور بر عهده داریم. در این مقاله مروری گذرا داریم بر پیشینة عهد و پیمان بشر با اولیای الهی از ابتدای آفرینش تا عصر ظهور.

       1. نخستین پیمان

داستان آفرینش انسان و آغاز حیات او بر کرة خاک با یک عهد و پیمان شکل می‏گیرد. عهد و پیمانی که بر پذیرش پروردگاریِ خداوند متعال و نفی پرستش شیطان بسته شد و همة انسان‏ها بر وفای به آن هم‏داستان شدند.1
پیامبران الهی و جانشینان آنها، این عهد و پیمان را در طول تاریخ، بارها و بارها به انسان‏ها یادآوری کردند تا آنان نسبت به عهدی که با خدای خود داشتند، دچار فراموشی نشوند.2
از سوی دیگر، برای اینکه مردم در وفا به پیمانی که بر عهده داشتند، دچار مشکل نشوند و در تشخیص راهی که به اطاعت و بندگی خدا و مخالفت با شیطان می‏انجامد، گرفتار سردرگمی نگردند، به آنان گوشزد شد اطاعت خدا در اطاعت رسول اوست و هر کس بیشتر در طریق اطاعت رسول گام بردارد، در اطاعت خدا از دیگران پیشی گرفته است.3

      2. استمرار پیمان

با پایان یافتن عصر رسالت، نه تنها از بار عهد و پیمانی که آدم خاکی با خدای خود داشت، کاسته نشد، بلکه بسیار شدیدتر از دوران حیات پیامبر اعظم(ص) از او خواسته شد به عهد و پیمان خود وفا کند؛ زیرا او در وفاداری به این پیمان بازخواست خواهد شد.4
این بار عهد آدمی با خدای خود در صورتی دیگر متجلی شد و اطاعت امیرمؤمنان و امامان پس از او هم‏سنگ اطاعت خدا و رسول او گردید.5 و برای اینکه هیچ‏ کس در شناسایی شخصی که پس از پیامبر اکرم (ص) باید با او عهد اطاعت بسته می‏شد، به اشتباه نیفتد، در اجتماعی عظیم از مسلمانان، نو شدن عهد آدمی به آگاهی همگان رسید و اعلام شد هر کس پیمان ولایت نبیّ خاتم(ص) را پذیرفته است، از این پس باید به پیمان ولایت امیر مؤمنان علی(ع)گردن نهد.6
از همین رو بود که این روز را روز «عهد معهود» نامیدند.7

     3. شکسته شدن پیمان

انسان‏ها مأمور شدند پس از رحلت نبیّ خاتم (ص)، با وصیّ او تجدید عهد کنند و دست در دست او بگذارند تا به فرمودة حضرت زهرا(س)، آنها را به راحتی و ملایمت به راه هدایت و رستگاری رهنمون شود،8 چنین نشد و بدعهدی و عهدشکنی از همان نخستین روزهای عروج رسول خدا(ص) آغاز شد. بدین ترتیب، پیمانی که جماعت مسلمان در روز غدیر بر اطاعت ولیّ خدا بسته بودند، به راحتی شکست و جز جمع اندکی، همة امت اسلامی از اطراف امام و حجت عصر پراکنده شدند.9 
از آن پس، اگر چه در دوره‏هایی از دوران 250 سالة امامت شیعه، شاهد روی‏آوردن مردم به ائمه معصومین(ع) و مرجعیت علمی آنها هستیم، ولی هیچ‏گاه عهدی که مردم در برابر امامان خود داشتند، به تمامی، پاس داشته نشد و این سخن امامان‏ معصوم(ع) که فرموده بودند: «مردم تنها به سه چیز تکلیف شده‏اند: شناخت امامان، تسلیم شدن به ایشان در آنچه بر آنها وارد می‏شود و رجوع به آنها در آنچه در آن اختلاف دارند»،10 هیچ‏گاه محقق نشد و سرانجام بدعهدی‏ها و عهدشکنی‏های امت اسلام به مقتول و مسموم شدن یازده امام و غیبت آخرین امام انجامید. بدین‏ترتیب، جامعه اسلامی از برکات حضور امام معصوم(ع) در میان خود محروم گشت. این همان اتفاقی بود که پیش از این در کلام امام محمد باقر(ع) پیش‏بینی شده بود: «هنگامی که خداوند تبارک و تعالی، از آفریدگانش خشمگین شود، ما [اهل‏بیت] را از مجاورت با آنها دور می‏سازد».11

       ضرورت تجدید پیمان

آری، غیبت امام از جامعه و به درازا کشیدن آن، نتیجة بدعهدی و پیمان‏شکنی مردم نسبت به حجت‏های الهی و جانشینان بحقّ رسول خدا(ص)است. تا زمانی که مردم چنان‏که باید و شاید، به پیمانی که در برابر امامان معصوم(ع) برعهده دارند، وفا نکنند و با همة وجود، آمادة پذیرش اوامر و نواهی آنها نشوند، ظهور محقق نخواهد شد، چنان‏که امام عصر(ع) فرمود: «اگر شیعیان ما، که خداوند توفیق طاعتشان دهد، در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند، همدل می‏شدند، میمنت دیدار ما از ایشان به تأخیر نمی‏افتاد و سعادت دیدار ما زودتر نصیب آنان می‏گشت؛ دیداری بر مبنای شناخت راستین و صداقتی از آنها نسبت به ما».12
با توجه به همین اهمیت وفا به عهد و پیمان و تأثیر آن در ظهور امام عصر (ع) بوده است که از ما خواسته‏اند هر بامداد، عهد و پیمان اطاعتی را که نسبت به امام خود بر دوش داریم، به یاد آوریم و آن را تجدید کنیم:
«بار خدایا! من در بامداد این روز و تمام دوران زندگانی‏ام، عهد، عقد و بیعتی را که نسبت به او (امام مهدی (ع)) بر گردن دارم، تجدید می‏کنم که هرگز از آن برنگردم و بر آن پایدار بمانم».13 

ماهنامه موعود شماره 106

پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: سورة یس (36)، آیة 60 و 61 و سورة اعراف (7)، آیة 172.
2. ر.ک: سورة نمل (16)، آیة 36 و سورة انبیا (21)، آیة 25.
3. ر.ک: سورة نساء (4)، آیة 80 و سورة حشر (59)، آیة 7.
4. ر.ک: سورة اسراء (17)، آیة 3 و محمّد باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج24، ص187، ح1.
5. ر.ک: سورة مریم (19)، آیة 87 و بحار الأنوار، ج24، ص333، ح58.
6. فضل بن حسن طبرسی، الإحتجاج، ج1، صص 146و 160.
7. ر.ک: بحار الأنوار، ج37، ص164، ح40.
8. ر.ک: همان، ج43، ص158؛ و سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمة زهرا(ع)، ص151.
9. ر.ک: بحار الأنوار، ج28، ص259، ح42.
10. حدیث از امام باقر(ع)، الکافی، محمّد بن یعقوب کلینی، ج1، ص390، ح1.
11. ر.ک: همان، ص343، ح31.
12. بحار الأنوار، ج53، ص177.
13. همان، ج99، ص111.