یهود، دشمن کینه توز جبرییل

در قرآن، سوره بقره، آیات 98_97 می خوانیم:

قُلْ مَنْ کانَ عَدُوّاً لِجِبْریلَ فَاِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى قَلْبِکَ بِاِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهَ وَ هُدَىً وَ بُشْرى لِلْمُؤْمِنینَ.

97. [اى پیامبر!] بگو: «کسى که دشمن جبرئیل است، [درحقیقت دشمن خداست.] چرا که او، به فرمان خدا، آن [قرآن ] را برقلب [مصفّاى ] تو فرود آورده است؛ درحالیکه [آیاتش ]تصدیق کننده [کتابهاى آسمانى ]پیش از آن است، و رهنمود و مژده رسانى است براى ایمان آوردگان.

مَنْ کانَ عَدُوّاً لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْریلَ وَ میکالَ فَاِنَ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرینَ.

98. هر که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگانش و جبرئیل و میکائیل باشد، [کفر ورزیده است.] و راستى که خداوند دشمن کافران است.

در شأن نزول این آیات شریفه، از ابن عبّاس نقل کرده اند که:

هنگامى که پیامبر گرامى(ص) وارد مدینه شد، گروهى از یهودیان فدک و پیشواى دینى آنان - «ابن صوریا» - به حضورش رسیدند و به پرسشهاى گوناگون پرداختند؛ ازجمله پرسیدند:

اى پیامبر خدا! خواب شما چگونه است؟

پیامبر(ص) فرمود: به وقت خواب، دو چشم من به خواب عمیق مى روند، امّا در همانحال قلبم بیدار و هوشیار است.

گفتند: شگفتا! ما در کتاب آسمانى خویش خوانده ایم که خواب آخرین پیامبر خدا همینگونه است که تو گفتى.

و نیز پرسیدند: به ما بگو که فرزند از پدر است یا مادر؟

پیامبر(ص) فرمود: هر دو.

پرسیدند: چرا بعضى از کودکان به عموهاى خود شباهت دارند و برخى به داییهاى خویش؟

پیامبر(ص) فرمود: هرکدام از نطفه زن یا مرد از دیگرى توانمندتر بود، کودک به آن سو شباهت پیدا مى کند.

پرسیدند: اى پیامبر! همه را درست گفتى. اینک پروردگارت را به ما معرّفى کن.

پیامبر(ص) با نام خدا سوره «قل هواللَّه» را خواند و براى آنان روشنگرى فرمود.

«ابن صوریا» گفت: اى پیامبر خدا! ما آماده ایم به شما بعنوان آخرین پیام آور خدا ایمان بیاوریم. تنها یک پرسش دیگر مانده است.

پیامبر(ص) فرمود: بپرسید.

گفت: کدامیک از فرشتگان، پیام خدا را به شما مى رساند؟

پیامبر(ص) فرمود: جبرئیل.

«ابن صوریا» گفت: او دشمن ما است؛ اوست که پیام جهاد و کشتار و سختیها را مى آورد. امّا میکائیل پیام آور آسایش و گشایش و راحتى است. اگر میکائیل آورنده وحى به سوى تو بود، ما به تو ایمان مى آوردیم؛ ولى اینک که آورنده وحى جبرئیل است، به تو ایمان نخواهیم آورد.

هر که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگانش و جبرئیل و میکائیل باشد، [کفر ورزیده است.] و راستى که خداوند دشمن کافران است

تفسیر

در نخستین آیه شریفه این بحث، به پندارهاى بى اساس یهود پاسخ داده مى شود.

«قل من کان عدوّاً لجبریل فانّه نزّله على قلبک باذن اللَّه»

آنان مى گویند: چون فرشته اى که پیام خدا را بر تو فرود مى آورد، همان جبرئیل است و ما هم با او دشمن هستیم، به تو ایمان نمى آوریم. اى پیامبر! بگو: کسى که دشمن جبرئیل باشد، درحقیقت دشمن خداست؛ چرا که او این آیات قرآن را به فرمان خدا بر قلب تو فرود آورده است. 

در این آیه شریفه، از آن جهت فرود آیات به قلب پیامبر(ص) عنوان شده که آیات، بعد از فرود، در قلب حفظ مى شوند. و درمورد «باذن اللَّه» نیز برخى گفته اند:

منظور از اذن خدا، علم خدا و یا اعلام او به فرشته وحى است.

«مصدّقاً لمابین یدیه و هدىً و بشرى للمؤمنین»

درحالیکه این قرآن، کتاب آسمانى شما تورات را تأیید مى کند و گواهى مى دهد که آن کتاب ازجانب خدا فرود آمده، و رهنمود و مژده رسانى است به ایمان آوردگان.

دلیل اینکه آیه شریفه، رهنمود کتاب را از امتیازات مردم باایمان مى شمارد، این است که تنها آنان از رهنمود کتاب بهره مى برند و برطبق مقرّرات آن عمل مى کنند؛ گرچه قرآن در اندیشه راهنمایى همه بشریت است.

بعضى گفته اند: منظور از «هدایت» در این آیه شریفه، رحمت و پاداش است، که آن هم ویژه مردم باایمان است؛ و معناى «بشرى» نیز این است که در این کتاب، نعمت جاودانه به آنان مژده داده شده است.

ممکن است وصفهاى سه گانه «مصدّقاً»، «هدىً» و «بشرى» از اوصاف جبرئیل باشد، نه قرآن شریف. در اینصورت، معناى آیه شریفه چنین مى شود که: فرشته وحى، کتابهاى پیشین را گواهى مى کند و رهنمود و مژده رسانى براى مردم باایمان است.

«من کان عدوّاً للَّه و ملائکته و رسله»

هرکه دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگانش و جبرئیل و میکائیل باشد، کفر ورزیده است

زیرا دشمنى با خدا، نافرمانى از مقررّات و شریعت اوست و جز این نیست.

عدّه اى گفته اند: منظور، دشمنى با بندگان شایسته کردار خدا است؛ که قرآن مى فرماید:

«اِنَ الَّذینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِى الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَ اَعَدَّ لَهُمْ عَذابَاً مُهینَاً.»(197)

بى گمان کسانى که خدا و پیامبرش را اذیت مى کنند، خدا آنان را در این جهان و جهان دیگر لعنت کرده و عذابى خفّت بار برایشان فراهم ساخته است.

«و جبریل و میکال»

دلیل آمدن نام این دو فرشته گرانقدر پس از واژه «فرشتگان» در آیه شریفه، این است که این دو فرشته مقام و منزلت خاصّى در میان آنها دارند.

عدّه اى گفته اند: نام این دو فرشته بدان جهت در آیه شریفه ذگر شده که یهود با آنها اظهار دشمنى کردند.

گروهى نیز برآنند که علّت ذکر نام آنان در آیه شریفه، این است که همه بدانند آن دو، از فرشتگان گرانقدر خدا هستند و پندارهاى یهود درمورد آنها بى اساس است.

«فانّ اللَّه عدوٌّ للکافرین»

و راستى که خدا دشمن کافران است

چگونه؟

برخى گفته اند: چگونه ممکن است انسان خردمندى خود را دشمن جبرئیل بداند و این دشمنى را اعلان کند؟

پاسخ

این حکم درمورد یهود بسیار طبیعى است؛ زیرا هم آنان بودند که پس از نظاره بر شکافته شدن دریا و تماشاى دیگر نشانه ها و معجزات موسى (ع)، احمقانه از او تقاضا کردند که براى آنان خدایى نظیر خداى بت پرستان برگزیند، و یا خواستند خداى یکتا را بطور آشکار برآنان بنمایاند، و نیز گوساله پرستى و جنایات شرم آور دیگرى را مرتکب شدند؛ پس، دور از ذهن نیست که با جبرئیل دشمنى کنند و آن را اعلام دارند.

جهرمی زاده_گروه دین و اندیشه تبیان

---

تفسیر مجمع البیان جلد 1، امین الاسلام طبرسی، ترجمه : علی کرمی