مهم : روشهای ترک عادت

روشهای ترک عادت

زمانی که دریابید صرف داشتن تمایل و امید، عادتهای بد کودکتان را از بین نمی برد، برای از بین بردن عمل غیرارادی عادت به یک برنامه ی مشخص نیاز خواهید داشت. در این دومقاله شش روش را تشریح خواهیم کرد. این روشها عبارتند از: 

1- «شکل دهی»، 2-« شناسایی محرک»،

3- «خودآگاهی»،4- «پیشگیری پاسخ»،

5- «پاسخ جایگزین» و 6- «نظارت».

اینک به توضیح مختصری در باره ی هر یک می پردازیم:

1 - شکل دهی
عادتها به تدریج و تقریباً ناآگاهانه شکل می گیرند. ترک دادن آنها هم باید آرام و به تدریج انجام پذیرد. این روش تدریجی تغییر رفتار، شکل دهی نامیده می شود و کودکانتان را قدم به قدم به طرف هدفشان نزدیک می کند.

اکثر والدین زمانی که شکیبایی خود را از دست داده اند به روشهای ترک عادت رو می آورند. آنان به من می گویند : «بس است! دیگر اجازه نمی دهم بچه ام مایه ی خنده و مسخره ی هم مدرسه ای هایش قرار بگیرد. چه کار باید بکنم که این مسئله دوباره تکرار نشود؟»

متأسفانه مجبورم به این والدین خوش نیت بگویم که درمان فوری ثابتی برای عادتهای بد وجود ندارد.

ترک عادت روندی تدریجی و کند است که ذره ذره تعداد دفعات تکرار عادت را تقلیل می دهد تا این که نهایتاً آن را از بین می برد یا به نوع مطلوب تری تبدیل می کند.

انتظار نداشته باشید کودکانتان از همین فردا عادتهای بدشان را ترک نمایند، در این صورت هر دوی شما ناامید و سرخورده خواهید شد.

ابتدا تلاش کنید تا هر روز از دفعات تکرار عادت بکاهید. کاهش دوازده بار ناخن جویدن به ده بار، نشانه ی پیشرفت و سزاوار تشویق است، نه نومیدی. برای مثال به جای این که به کودکانتان بگویید که «دیگر» ناخنشان را نجوند، بهتر است بگویید موقع انجام تکالیف مدرسه این کار را نکنند. زمان انجام تکالیف که زمانی محدود و کوتاه است بهترین موقعیت برای پدر و مادر است که از نزدیک پیشرفتهای بچه را زیر نظر بگیرند، موفقیتهایش را تحسین کنند و گوش به زنگ برگشت احتمالی عادت باشند و آن را گوشزد کنند.

زمانی که کودکان قادر شدند بدون ناخن جویدن تکالیفشان را انجام دهند، آن وقت می توان هدف جدیدی را تعیین کرد. مثلاً می توان این عادت را موقع تماشا کردن تلویزیون نیز منع نمود. بعداً می توان با کمک معلم این عادت را طی ساعتهایی که بچه در مدرسه است محدودتر کرد، و از هر فرصتی برای این کار استفاده نمود تا این که کودک بر عادت غلبه کند.

شکل دهی رفتار یک جزء جدایی ناپذیر از تشکیل عادت و همچنین یک عامل حیاتی در فرایند ترک عادت است. به هر حال به ندرت «شکل دهی» به تنهایی قادر به از بین بردن یک عادت تثبیت شده و ریشه دار خواهد بود. این روش را باید همراه با سایر روشهایی که شرح داده می شود، به کار برد. این روشها آگاهیهای بیشتری به کودکان در ارتباط با عادتشان می دهد، فعالیتهای دیگری را به عنوان جایگزین پیشنهاد می کند و سیستم مبتنی بر پاداش و تنبیه را ارائه می دهد.

2- شناسایی محرک
بسیاری ازعادتها فقط در موقعیتها یا مکانهای خاصی عمل می شوند. روش شناسایی محرک به شما کمک می کند تا تعیین نمایید چه وقت و کجا کودکانتان رفتار عادتی شان را بیشتر به کار می برند. شما می توانید از طریق اجتناب کردن، تغییر دادن یا حذف تدریجی محرک، ارتباطی را که کودکتان بین آن زمان، مکان یا موقعیت و خود عادت ایجاد کرده است، از بین ببرید. برای مثال اگر کودکتان غالباً در هنگام تماشای تلویزیون ناخن می جود ، می توان دفعات تکرار این عادت را به آسانی با محدود کردن زمان تماشای تلویزیون، کاهش داد. به علت این که شکل دهی برای فرایند ترک عادت ضروری است، نباید بلافاصله با حذف کامل محرک به این عادت پایان داد. همان طور که دارید با سایر روشها کار می کنید تا از شر این عادت بد خلاص شوید، می توانید به تدریج محرکهایی که عادت را تحریک می کنند، از بین ببرید.

محرکهای عادت نبایستی در طی فرایند ترک عادت نادیده گرفته شوند. اگر تنها سعی کنید که رفتار عادتی را تغییر دهید و توجهی به پیوندها و ارتباطات این رفتار نداشته باشید، این محرکها دائماً کودکانتان را وسوسه نموده و تلاشهایشان را ضایع خواهند کرد.

اگر والدین کودکی که ناخن می جود تمام روشهایی را که برای ترک عادت توصیه شده به کار گیرند ، ولی کنترل محرک را نادیده بگیرند، تلاشهای آنان در شکل دهی، خودآگاهی و نظارت، مادامی که کودک زمانی را بدون نظارت والدین در جلوی تلویزیون بگذراند، به جایی نمی رسد.

کودک بارها و بارها در این آزمایش «خودکنترلی» شکست خواهند خورد، زیرا تماشای تلویزیون و انجام دادن این عادت زشت شدیداً با هم ارتباط دارند و هر طور شده باید آن را تغییر داد.در مقاله ی بعد به روش های دیگر ترک عادت
1- خودآگاهی

کاملاً روشن است که اگر شما در مورد چکه کردن شیر آب اطلاعی نداشته باشید، انگیزه ای هم برای بستن آن نخواهید داشت. در حقیقت بی توجهی و بنابراین درست نکردن شیر آب، سبب می شود که یک چکه ی کوچک تبدیل به یک جریان محکم و قوی شود. به همین ترتیب اگر کودکانتان از عادتهای بدی که اکتساب کرده اند، آگاهی نداشته باشند، انگیزه ای برای ترک این عادتها نخواهند داشت. عادت نیز مانند نشتی شیر آب است و اگر نادیده گرفته شود مطمئناً به جریانی قوی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل است که آگاهی عامل بسیار مهمی در فرایند ترک عادت است.

تکنیکهای خودآگاهی که در سراسر این کتاب توصیه شده است به کودکان کمک می کند تا از عادتهایشان به طریقی پیگیرانه و بدون عیب جویی و انتقاد، آگاهی یابند. ممکن است درگذشته سعی کرده باشید با فریاد زدن عباراتی نظیر «ناخنت را نخور!» «انگشتت را مک نزن!» یا «انگشتت را از بینی ات بیرن بیار!» کودکانتان را از عادتهایشان آگاه سازید. این روش به ناگهان کودکان را از آنچه انجام می دهند، آگاه می سازد ولی در عین حال شرمندگی، ناراحتی یا خشمی که در نتیجه ی این روش در کودکان به وجود می آید باعث می شود تا آنان هر چه بیشتر در صدد دستیابی به امنیتی باشند که عادت به آنها می بخشد.

ترک هر عادت مستلزم مجموعه ای از تکنیکهای آگاهی بخش منحصر به فرد است، ولی غالباً روند کار همیشه یکسان است. برای این که کودکان بهتر بفهمند که واقعاً چه چیزی رخ می دهد، چه احساسی به آنها دست می دهد و چگونه به نظر دیگران می رسند؛ به آنان تعلیم دادند که عمداً و بارها و بارها عادت خود را انجام دهند.

مثلاً کسانی که انگشتشان را می مکند، در جلوی آینه می نشینند و عمداً شروع به مکیدن می کنند. آنان این کار را هر روز انجام می دهند تا تصویر این عمل در ذهن شان نقش ببندد. پس زمانی که پدر و مادر آنها را متوجه عادتشان بکنند، کودکان تصویر ذهنی روشنی از آنچه می کنند دارند؛ این که چگونه به نظر می رسند و چرا دوستانشان آنان را «بچه» می خوانند. به همین طریق کسانی که دندان قروچه می کنند، حواس خود را معطوف به حرکات بدنی عادتشان می کنند. بعد از ساییدن عمدی دندانها به هم، کودکان برای پدر و مادرشان توصیف می کنند که دقیقاً چه اتفاقی برای فک و ماهیچه های گردنشان افتاده است، دندانهایشان کدام طرف را ساییده است و این که آیا حرکت فک به جلو و عقب بوده یا به طرفین و بالاخره این که این تنش چه احساسی در آنان به وجود آورده است.

علاوه بر این روشهای خودآگاهی عمدی، شما می توانید در زمانی که عادت رخ می دهد به آرامی و مهربانی مانع انجام آن شوید. به جای استفاده از روش قدیمی فریاد کشیدن، یک روش ارتباطی «رمزی» ایجاد کنید. مثلاً دستتان را محکم به شانه ی او فشار دهید یا با به کار بردن یک پیام رمزی مانند «هی، رفیق، چه خبرها؟ چه طوری؟» باعث قطع رفتار بد کودک شده و آگاهی او را به عادت افزایش داده و در عین حال از ناراحت کردن و تمسخر او اجتناب ورزید. هدف از این وقفه، ترک رفتار عادتی، افزایش آگاهی کودک نسبت به عادت و همزمان با آن اجتناب ورزیدن از تمسخر دیگران و اضطراب می باشد.

دادن آگاهی به کودکان در ابتدا ممکن است باعث شود که برخی از آنان عادتهایشان را به کرات انجام دهند. اگر این مسئله رخ داد، نگران نشوید. این مورد شبیه تمیز کردن یک کمد است که قبل از اتمام کار همه چیز شلوغ تر به نظر می رسد. به عبارت دیگر کار را باید از جایی شروع کرد در غیر این صورت نتیجه ای حاصل نمی شود. آگاهی دادن قطعاً بخش ضروری فرآیند ترک عادت می باشد. بنابراین یک رفتار را نمی توان تغییر داد مگر آن که درباره ی آن آگاهی و شناخت ایجاد کرد.

2- پیشگیری پاسخ

همان طور که از نامش پیداست «پیشگیری پاسخ» کودکان را از انجام عادتشان باز می دارد. برای مثال مکیدن شبانه ی انگشت را می توان با بستن یک چوب به قسمت داخل مفصل آرنج از بین برد. این کار از نزدیک شدن دست به دهان کودکی که خوابش برده جلوگیری می کند. پیشگیری پاسخ به ترک عادت کمک می کند زیرا هر باری که جلوی عادت گرفته می شود، میل انجام آن ضعیف تر می شود.

در انجام این روشهای پیشگیرانه پافشاری نکنید، چون عموماً دقیق نبوده و برای استفاده ی موفقیت آمیز از آن نیاز به همکاری کامل کودکانتان می باشد.

3- پاسخ جایگزین

پاسخ جایگزین رفتار یا فعالیتی است که کودکان می توانند برای جایگزین کردن یا کاهش عادتهای بد همیشگی شان از آن استفاده نمایند. یک پاسخ جایگزین یا می تواند جایگزین رفتار عادتی شود و انجام آن را ناراحت کننده سازد یا می تواند حواس کودک را به چیز دیگری معطوف کند و انجام عادت را به تأخیر اندازد. این مسئله باعث می شود تا تعداد دفعاتی که این عادت انجام می گیرد، تقلیل یابد.

پاسخهای جایگزین علاوه بر این که به کودکان فعالیت جایگزینی ارائه می دهند، با آنان حس کنترل بر عادتشان را نیز می دهند. برای مثال اگر کودکان موافقت کنند که به جای مکیدن شصتشان، آدامس بجوند، عمل جویدن، مکیدن شصت را با مشکل مواجه می سازد و در عین حال به کودکان فرصت می دهد بین جویدن یا مکیدن، دست به انتخاب شخصی بزنند که این به نوبه ی خود عادت همیشگی را کاهش می دهد و حس کنترل بر خود را تقویت می نماید.

از تکنیکهای آرامش بخش می توان به عنوان پاسخهای جایگزین برای کاهش محرکهای تنش استفاده نمود. اگر کودکانتان عادتهای عصبی نظیر ناخن جویدن، لکنت زبان، صدا در آوردن از بند انگشت یا سایر عادتهای بدی که تحت فشار تعداد دفعاتش بیشتر می شود، دارند؛ تمرینات آرامش بخش را می توان جهت جایگزین ساختن عادت عصبی انجام داد. به محض این که کودکانتان عادت بدشان را با یک عادت آرامش بخش جدید جایگزین سازند، پاسخی برای فشارهای دایمی می یابند که به آنان کمک می کند تا به طریقی سالم تنشهایشان را برطرف سازند.

تمرینات آرامش بخش که از آن بحث می شود می تواند جایگزین عادت بد عصبی شود. زمانی که شما و کودکانتان از وضعیتهای فشارزا که عادت بد را تشدید می کند، آگاهی یافتید، می توانید کودکانتان را جهت انجام این تمرینات قبل از این که به این وضعیت برسند، یاری نمایید. این کار می تواند مانع از تکرار عادت شود. قبل از بروز هرگونه نشانه ای از عادت به کودکانتان متذکر شوید که تمرینات آرامش بخش را شروع نمایند. این پیش بینی و آمادگی، کودکان را مسئول می کند و برای آنان روشن می سازد که قدرت جایگزین ساختن یک فعالیت مثبت را به جای نوع منفی دارند.

همه ی تکنیکهای آرامش بخش برای کلیه ی افراد مؤثر نیستند. به کودکانتان فرصت دهید تا هر یک از این تمرینات را انجام دهند و هر کدام که به نظرشان راحت تر می رسد، انتخاب نمایند. سپس مطمئن شوید کودکانتان هر روزه این تمرین را انجام می دهند . به طوری که هر گاه احساس فشار روحی کنند به آسانی و به طور خودکار عادت بد را با کمک این روش از بین ببرند. 

منبع : بر گرفته از کتاب« بچه های خوب ،عادت های بد» 

نویسندگان : دکتر« چارلز ای شانر» و« ترزافویدیگرونیمو »  

ترجمه : میر محی الدین گلباز