این است آخر الزمان

برداشت عمومی مردم از اصطلاح « آخر الزمان »مترادف با «ملاحم و فتن» است؛ مجموعه ای از جنگ ها، آشوب ها و فتنه های فراگیر. آنها، مجموعه وقایع و حوادثی را که در ظرف زمانی آخرالزمان، به عنوان دوره و عصری خاص، حادث می شود، عین آن دوره و مترادف با آن می شناسند. گویا، پیش آگاهی آنان از حجم، گستره و کیفیت ابتلائات، یعنی مجموعه ملاحم و فتن در آن دوره و

عصر چنان است که ظرف و مظروف را در هم عجین و یک فرض می کنند.
در ادوار و اعصار گذشته هم فتنه و جنگ و آشوب فراوان رخ داده است. اساسا، ملاحم و فتن در کیفیت و کمیّتی متفاوت با آدمی به زمین آمده و قرین همه ادوار حیاتش بوده است، زیرا عرصه زمینی محل بروز منازعات و تضادهاست و حسب همین تعامل و تضاد است که حرکت اتفاق می افتد، ولی منسوب شدن عصر و دوره آخرین پیامبر- حضرت خاتم الانبیا (ص) به آخر الزمان، پیش از آنکه مرتبط به ملاحم و فتن این عصر باشد، به جایگاه این عصر و عهد و آخرین بودنش نسبت به ادوار پیشین بر می گردد؛ زمانی که در انتهای آن، بشر بزرگ ترین تجربه تاریخی و عصر ظهور منجی موعود را درمی یابد.
آخر الزمان، با بعثت نبی رحمت (ص) آغاز شد؛ چنان که ایشان فرموند:« من پیامبر آخر الزمان هستم»؛ دوره ای که هر چه به انتهایش نزدیک تر می شود بشر تلاطم و بحران را بیشتر تجربه خواهد کرد تا وقتی که در اثر تراکم بحران ها ملاحم و فتن، انباشتگی ظلم و جور به نهایت خودش می رسد. در آن هنگامه، حیات آدمی در کمیت و کیفیت عین فتنه و ملحمه و از جنس آن می شود. پیامبر اکرم (ص) از این تراکم و انباشتگی ظلم و جور، با عبارت مملو شدن یاد می کنند و می فرمایند:« و یملا الارض قسطاً وعدلًا کما ملئت جوراً و ظلماً ؛و زمین را پر از عدل و داد می کند آن چنان که پر از ظلم و جور و ستم شده بود».
این تعبیر، انباشتگی ویژه ظرفی را به نمایش می گذارد که دیگر آن فضای خالی وجود ندارد، گوئیا همه حجم حیات آدمی را در کیفیت و کمیت از خود انباشته ساخته است.
از همین روست که می توان گفت: وجه ممیز ملاحم و فتن آن عصر با سایر اعصار قبل، ابتدا در فراگیری و گستردگی بحران ها، ملاحم و فتنه ها است؛ ورنه پیش از عهد حضرت رسو ل الله (ص) هم ملحمه و فتنه بوده، طغیانگر و جافی هم بوده، لیکن، در هیچ عصری ملحمه و فتنه در آن حد و قواره فراگیر نبوده است.
این فراگیری نه به کثرت و تعدد حاکمان و طاغیان ظالم و فتنه جو، بلکه به «فراگیری و عمومیت ظلم و جور »میان جوامع و مردم برمی گردد. همه مردم، اعم از حاکم و محکوم، مالک و رعیت، سلطان و شبان، جملگی در این ظلم و در این ظلمت شریک اند و همراه و همگام با آن. بی شک، شما به دست همه مردم، چوب و چماق و اسلحه نمی بینید، چنان که همه مردم لباس حاکم و سلطان و امیر بر تن ندارند و حتی بسیاری از مردم از دیدن ظلم و ستم رفته بر رعیتی از سوی حاکم و سلطانی، بیزارند و ممکن است از او تبری هم بجویند، ولی مفهوم ستم و ظلم، تنها در جور و ستم حاکمان بر رعایا مصدق پیدا نمی کند؛ در حالی که در نزد مردم، این بارزترین مصداق ظلم ،( ستم حاکم بر رعایا) همه مفهوم و معنی ظلم را به خود اختصاص داده است. این معنی، بی شباهت با درک عمومی مردم از رزق و روزی نیست؛ در حالی که همه آنچه بر بشر فرود می آید و از آن بهره می برد یا بدان محتاج است، صورتی از رزق و روزی است؛ مثل سلامتی، علم، حکمت، توفیق عبادت و نان. بشر نان و خورشت صبح و شام را روزی می شناسد، از جزء، اراده کل می کند. به همین صورت، مصداقی بارز از ظلم را که عمدتا در محاکم قضایی و نزد حاکم ظاهر می شود، همه ظلم می شناسد و از دیگر صورت ها و مصادیق آن غفلت می ورزد؛ البته اهل خرد این چنین نیستند.
ظلم در برابر عدل و به معنی خارج شدن هر چیز از جای اصلی و حقیقی خودش است؛ اعم از آنکه مالی از کیف و خانه مظلومی به ناحق جا به جا شده باشد یا آنکه ناشایست و نابخردی بر مسند حاکمیت و امارت تکیه زده باشد و مانند آن.
این فراگیری و عمومیت ظلم در سال های ماقبل از ظهور امام عدل، چنان که همگان خواسته و ناخواسته و دانسته و نادانسته بدان مبتلا می شوند، به «عهد جمعی» برمی گردد؛ عهد مشترک و عمومی مردمان با مبدا و منشا ظلم.
همچنان که «پرستش و پرستیدن» ذاتی وجود بشر است و انسان از بدو خلقت تا الی الابد، صرف نظر از همه مصداق ها،موجودی پرستنده است و هیچ کس را نمی توان در میان نوع انسان ،بی پرستش و وضعی از پرستیدن تصور کرد (اعم از اینکه خدای واحد را بپرستد یا بتی چوبین یا حتی خودش را) تا آنجا که الزاماً انسان را« موجودی پرستنده» می توان نامید، «عهد داشتن و عهد بستن» هم، ذاتی وجود اوست و به عبارتی، از تبعات ذاتی این صفت «پرستندگی» است.
سر فرود آوردن خالصانه و صادقانه در برابر هر الهه، ایزد و بت، در خود و باخود «عهد» و« تعهّد» در برابر الهه ،ایزد و بت را داراست. چنان که مومن در دین اسلام، با خدای احد و واحد، عهد راست می کند و گسست عهد را گناه و ظلم می شناسد و شرک را به عنوان ظلم عظیم معرفی می کند.
در «وقتی» معین و شرایط تاریخی ویژه، نگاه و قلب عموم مردمان رو به سویی می آورد و انعقاد عهد و پیمانی را موجب می شود و در پی آن دوره جدیدی متولد می شود که در همه وجوه با دوره قبلی متفاوت است و موجد و سبب آن، همان عهد جمعی است.
مطابق سنتی ثابت رویکرد عمومی و اتفاق جمعی بر موضع و موضوعی معین است که تولد یا مرگ عهد و دوره ای را سبب می شود.
باعث ظلم فراگیر و عام که همگان را در خود فروبرده و بروز مجموعه ملاحم و فتن آخر الزمانی را در گستره زمین سبب می شود،« عهد جمعی» و اتفاق عمومی در ظلم است. واقعه شگفتی که در هیچ دوره و عصری نمود عینی نداشته و در عصر و عهد هیچ پیامبری دیده نشده است. آنچه که همه افراد و آحاد قومی را دیگرگون ساخته و سبب تغییر در«سوگیری عمومی» آنها می شود، جز «تغییر در عهد جمعی» آن قوم نیست. این تغییر، نه در صورت اعمال و اقوال، بلکه در «نفس» افراد حادث می شود. واسپس تغییر در نفس است که دیگرگونی تغییر در صورت حیات و اعمال هم حادث می شود. اعضا و اعمال، تابع قلب و نفس اند و دیگر گونی شان هم تابع تحول و تغییر قلب و نفس است.
تا در نفس تغییر و تبدلی اتفاق نیفتد، همه همت و قوای انسان معطوف به آن و مصروف آن نمی شود شاید از همین روست که در آیه مبارکه می خوانیم «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیرو ما بانفسهم... ؛در حقیقت خدا حال قومی را تغییر نمی دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند »(1)تغییر کلی و عمومی در صورت و سیرت حیات جمعی و قومی در گرو تغییر در نفس و عهد جمعی آنهاست.
فرهنگ، ادب و هنجار پذیرفته شده هم که سیرت حیات مادی و تمدنی را در هردوره ای به خود اختصاص می دهد، تجسم و نمود عهدی می باشد که منعقد گردیده است.
هر عهد، به تبع خود تعهد و تکلیفی دارد که متعهد، دل و جان در آن کار وارد می سازد، خواه این عهد با حضرت رحمان باشد و خواه با شیطان. عهد، تنها در صورت لفظی نمی ماند، نوعی تعهد و تضمین قلبی را در خود پنهان دارد و بشر، آن همه را برگردن می گیرد و ولایتش را می پذیرد.
در هر صورت فرهنگ و ادب مردم، در سایه سار این عهد و و لایت می بالد و به ثمر می نشیند. به عبارت دیگر انعقاد عهد در هردوره و زمان به منزله قبول ولایتی است که قومی بر آن گردن نهاده است؛ خواه این ولایت، ولایت الله باشد، خواه ولایت طاغوت.
عهد با خداوند یکتا یا طاغوت، هر یک به تبع خود، تغییر در فرهنگ و هنجار و ادب بودن و زیستن در عرصه زمین را داراست. چنان که این عهد و پذیرش ولایت نتیجه محتوم خود را هم دارد، ورود به قبیله ایمان و خروج از ظلمات، یا پیوستن به قبیله طاغوت و تجربه تمام عیار و جاویدان آتش. در توقیع مبارک حضرت صاحب الزمان (ع) که به افتخار شیخ مفید (ره) صادر شده است، حضرت متذکر اجتماع قلوب شیعیان در عهد می شوند و می فرمایند «اگر شیعیان ما ،که خداوند توفیق طاعت و بندگی خویش را بر آنها ارزانی دارد، در وفای به عهد و پیمان اتفاق و اتحاد می داشتند و آن را محترم می شمردند، سعادت دیدار ما برای ایشان به تاخیر نمی افتاد.»(2)
هر عهد و پذیرش هر ولایتی، صورتی از زندگی را در خود و باخود دارد و از آن گریزی نیست. کجا دیده شده که مردمی متعهد و مومن در ادیان توحیدی صورتی از زندگی را در معاملات و معاشرت قبیله بت پرستان پذیرا شده و آن را رعایت کنند تا چه رسد به آنکه خود را در حفاظت و حراست از آن موظف و مکلف بشناسند.
چنان که در وقت بعثت رسول مکرم اسلام (ص)، عهد با بت ها و اصنام مبدل به عهد جمعی با خداوند یکتا و پذیرش ولایت او و پیامبرش شد و همه صورت و سیرت حیات مردمان دیگرگون شد.
وقتی از عهد و تعهد سخن می گوییم، منظور حاضر شدن مردم در صحنه ای و دادگاهی و امضای تعهد نامه نیست. اقبال یا ادبار عمومی قلبی مردم به امری یا درباره هنجاری، به نحوی که دو طرف ناظر بر طلب و پشتیبانی باشد، خود عهدی است که به بار می نشیند، این امر ظهور حقوق و تکالیفی را سبب می شود. همین عهد مناسبات، معاملات و روابط مردم را مطابق خود سامان می دهد تا جایی که گسست آن عهد، اختلال در مناسبات و معاملات را سبب می شود.
حضور عمومی مردم و یاری جمعی هر امامی، نشان از عهدی دارد. این عهد و تکلیف دو طرفه امام و مأموم، صورتی و هنجاری در مناسبات و معاملات را باعث می شود که دوام و ماندگاری اش در گرو تداوم آن عهد و انجام آن تکلیف است. چنان که آن عهد گسسته شود، هنجار و ساز و کار قوام گرفته بر آن در مناسبات و زندگی روزمره هم بی بنیاد و مستعد از هم پاشیدگی می شود. تازمانی که آن عهد برقرار باشد میان صورت مادی حیات و فرهنگ و تفکر آن قوم نسبت و هماهنگی برقرار است و لاجرم یکپارچگی و نظم (حتی نظم ظالمانه) در همه سطوح عملی و اندیشه ای قابل مشاهده است و پس از گسست عهد، اجزاء و صورت ها از هم پاشیده و فرو می ریزند.
فراگیری ظلم و مملو شدن صورت و سیرت زندگی مردم از جور و تباهی، الزاما به معنی بی نظمی و آشفتگی نیست، بلکه مراد ابتناء و قوام یافتن صورت و سیرت زندگی ظالمانه بر عهد غیر الهی و پیمان ظالمانه است؛ ورنه فرهنگ و تمدن غربی هم که مبتنی بر تفکر اومانیستی و انسان مدارانه و فرهنگ اباحی گری و سکولار، شکل گرفته، دارای نظم و قاعده مخصوص به خود است و برگونه ای عقلانیت استوار گشته است. پس هر نظمی الزاما رحمانی نیست.
این وضع (فرهنگ و تمدن غیر الهی)، به دلیل آنکه با ناموس هستی که اساساً بر عدل و وحدت استوار است، در تضاد قرار می گیرد، در سیر تدریجی و تکمیلی در نقطه ای از اوج و فراگیری، مستعد از هم پاشیدگی می شود. تغییر در نفس اقوام و رویگردانی جمعی آنها از عهد ظالمانه و رویکرد به عهد با امام حق نیز موجب فروپاشی و از هم گسیختگی نظام ظالمانه و تأسیس نظام جدید مبتنی بر عدالت می شود.
رویکرد جمعی بشر غربی به عهد نفسانی و شیطانی، مقدمه روی گردانی عمومی بشر در حوزه های فکری، فرهنگی و تمدنی از عهد دینی پیشین بود. این واقعه در تاریخ جد ید غربی رخ داد. امروزه این تاریخ، پس از چهارصد سال در بحران فرورفته و پایان خود را به تجربه نشسته است.
عهد عمومی انسان غربی با طاغوت، سبب پذیریش ولایت طاغوت شد، تا غرب، در حوزه فرهنگی و تمدنی، موجد عصری شود که همه مرزها و همه حوزه های تمدنی را در نور دیده است، به دلیل غلبه حوزه فرهنگی و تمدنی غرب بر تمامی ساحات حیات بشر و در ورای همه مرزهای جغرافیایی، می توان گفت که بشر امروز گرفتار نوعی ظلم فراگیر و عالم گستر شده است.
این سخن بدان معنی نیست که در ادوار قبلی، بشر گناه نداشته یا به لذات حَیَوی و شهَوی مبادرت نمی ورزیده است بلکه ارتکاب گناه در شرایطی که «عهد جمعی» بر ولایت الهی استوار است، موجب اغتشاش و فروپاشی مناسبات فرهنگی و تمدنی نمی شود؛ چنان که امروزه در شرایطی که «عهد جمعی» بر ولایت طاغوت و غیر الهی استوار است و بشر در همه سطوح برای دوام و قوام آن می کوشد و حتی بر این تلاش نام مجاهده دینی می گذارد، اصلاحگری فردی و جزئی، ناظر بر دیگرگونی کلان نمی شود، اگر چه شخص مومن، در هر شرایطی مکلف و موظف به حفظ دین و انجام تکلیف خود است.
این ظلم فراگیر از اتفاقی ناشی می شود که در نفس مردمان رخ داده است. رویکرد کلی درباره هستی و همه تعاریف درباره عالم و آدم مبتنی بر تفکر غیر الهی عوض شده و به دنبالش حوزه فرهنگی وسیعی به وجود آمده است. ادبی شکل گرفته و همه صورت های مادی را هم از خود متاثر ساخته است. در این شرایط، همه در میان مجموعه ای از مناسبات و معاملات ظالمانه سیر می کنند. در چنین زمانه ای عمل مومنانه متدین به مسیحیت یا اسلام، نسبتی با جریان کلان و کلی فرهنگی و مادی غیر دینی جاری در عصر ندارد. اگر چه مؤمن در این شرایط معذور است و مکلف به حفظ خود.
تغییر در عهد جمعی، مقدمه حضور و یاری عمومی مردم در قبال امام عدل است. همان که زمینه و بستر تغییر و اصلاح زیر ساخت همه ساحت های اعتقادی، اخلاقی و عملی را بر مبنای دین و «عهد» با حق فراهم می آورد و گردن نهادن به ولایت حق و عهد باحضرت حق را سبب می شود. در این صورت عهد با اما م و ولایت امام مبین و منصوب از سوی حضرت حق، تجلی پیدا می کند؛ چنان که گردن نهادن بدان عین گردن نهادن به عهد با حضرت حق و ولایت الله است. اگر این «عهد و پذیرش ولایت» تبدیل به عهد جمعی و ولایت پذیری عمومی شود؛ یعنی حضور جمعی مردم را بر آستانه خانه امام و حجت بر حق سبب شود و حمایت و پشتیبانی آنها از اما م را در پی داشته باشد، الزاماً ظهور و لایت ظاهری امام را هم در پی خواهد داشت.
در هر زمان، ولایت باطنی امام جاری و ساری است؛ لکن ظهور ولایت ظاهری که موجب تاسیس دولت امام معصوم و حجت حق می شود، در گرو اذن خدا و عهد جمعی و ولایت پذیری عمومی مردم است. اتفاق مردم و گردن نهادنشان بر عهد با امام، در گرو تجربه اظطرار و دانایی و معرفت آنها است. تا وقتی که «طلب عمومی و اتفاق همگانی» با میل و رغبت حادث نشود، عهد قبلی گسسته نمی شود و عهد جدید منعقد نمی گردد .
امروزه، در تمامی عالم، عهد و ولایت کفر و شرک و نفاق پاس داشته می شود. در میان مسلمانان هم، عهد الهی و ولایت الهی نسبتی با حیات فردی و جمعی و مناسبات و معاملات آنها ندارد. آنها هم به نوعی سرِ هم نوایی و هم آوایی به عهد انسان غربی دارند و خود را درآن شریک می شناسند و سهم خویش را از دستاوردهایش می طلبند.
تغییر بزرگ در نفس مردم، به اذن خدا در گرو «دانایی و تجربه اضطرار» است. پیامدهای بحران زای پذیرش عهد و ولایت و کفر و زندقه، بشر را به مرتبه ای از اضطرار و اضطراب می رساند تا در میانه غرقاب بلا، دست نیاز به سوی آستان بی نیاز دراز کند و منجی موعود را مطالبه کند؛ لیکن دانایی و معرفت خود مقدمه رویگردانی از عهد ماضی و اقبال به عهد مستقبل است. این به معنی تجدید عهد با امام است. البته، برای آنکه عهد با امام را نو می کند و چون مجاهدی خود را مهیای دفاع از حریم امامت برای تاسیس دولتش می شناسد، فرقی نمی کند که وقت آن دولت کی فرا می رسد؛ او تنها به انجام تکلیف می اندیشد.
امام منصوب از سوی حضرت حق و معرفی شده پیامبر آخر الزمان حضرت رسول الله( ص)ـ مکلف است تا به شرط حضور مردم و بیعت آنان برای یاری امام، برای اقامه عدل قیام کند و بی گمان، خداوند علیم و رئوف هم، دعای مضطر دانا را بی پاسخ نخواهد گذاشت. این واقعه بی شباهت به حضور و ازدحام مردم برای مطالبه خلافت و امامت امیر المومنین (ع) و بیعت با ایشان نیست و ناگزیری امام علی (ع) برای قبول خلافت و اعمال ولایت بر آنها؛ چنان که وجهی پررنگ از ماجرای غم بار کربلا را طلب مردم کوفه و ارسال نامه ها به محضر امام حسین (ع) به خود اختصاص داده است.
در کلامی زیبا و تشبیهی شیرین، حضرت رسول الله(ص) می فرمایند: «امام چون کعبه است که مردم باید به سویش روند، نه آنکه منتظر باشند تا او به سوی آنها بیاید».(3)
این اقبال عمومی مجال اعمال ولایت ظاهری امام را که صاحب ولایت باطنی و ظاهری بر جمله آفریده های خداوند است، فراهم می آورد و در غیر آن، عزلت یا غیبت، روزی و تکلیف ناگزیر امام است.
این همه ،مقدماتی بود تا متذکر این معنا شوم که در وجهی ،غیبت و اضطرار امام، به ما ،عهد ما و رویکرد ما برمی گردد چنان که، برطرف شدن این اضطرار هم بسته اقبال و تجدید عهد ما با آن حضرت است .خداوند جملگی ما را در تجدید عهد حقیقی .توفیق عطا فرماید .ان شاء الله

پی نوشت ها :
 

1ـ سوره رعد (13)،آیه 11.
2ـ تحفه امام مهدی (ع)،خادمی شیرازی (ره)ص128.
3ـ بحارالانوار ،ج36ص353.
 

منبع: نشریه موعود شماره 102