کریم کاری به جز جود و کرم نداره . . .

ولادت امام حسن مجتبی ^{(علیه السلام)}


رو بر تمامی شیعیان و محبین آن حضرت تبریک عرض می کنم

به همین مناسبت وبلاگ در انتظار یار برای شما عزیزان و بازدیدکنندگان محترم مطالبی با عناوین زیر

تهیه کرده است که برای دیدن و استفاده از آن ها می توانید به ادامه مطلب بروید


 عناوین :

الف) فعالیت‏های سیاسی

ب) فعالیت‏های فرهنگی


مرتبط :

حتماٌ به ادامه مطلب بروید و از این مطلب استفاده کنید . . .


از دست ندید

 

الف) فعالیت‏های سیاسی

 
1. بسیج مردم برای شرکت در جنگ جمل

ناتوانی شدید عثمان در حاکمیت ، تبعیض‏ها ، قومیت گرایی‏ها ، بخشش‏های بی حساب و کتاب از بیت المال و ده‏ها مشکل دیگر ، سبب شد تا جبهه ه‏ای معترض و عدالت‏خواه از مردم مدینه در برابر او صف آرایی کنند . عثمان به تحریک شماری از عناصر سودجو و فرصت طلب ، مانند طلحه ، زبیر و عمرو عاص کشته شد و خلافت به امام علی رسید . امام (علیه‏السلام) با وجود این که او را حاکمی عادل نمی‏ دانست ، ولی از فتنه قتل او نیز ناخشنود بود ؛ زیرا می‏دانست این آشوب ، آشوب‏های دیگری در پی خواهد داشت .

نشان دادن موضعی شفاف از سوی امام ، بهانه‏ ای برای عناصر سودجو شد تا آن را بهانه ‏ای برای قدرت‏ طلبی خود قرار دهند . امام علی (علیه‏السلام) حکومت خود را با عدالت پیش می‏برد و آنان که به زر اندوزی‏ های زمان عثمان خو کرده بودند و همانانی که مردم را به قتل او تشویق می‏کردند ، پس از مدتی که اوضاع را به فراخور حال خود ندیدند ، پیراهن خونین عثمان را دستاویز مقاصد پلید خود ساختند . و در بصره به اخلال گری و آشوب طلبی دست زدند . امام علی (علیه‏السلام) فرزند بزرگ خود امام حسن (علیه‏السلام) را برای جلب مشارکت مردم در ستیز با پیمان‏ شکنان به کوفه فرستاد . (1) برخی از مردم وقتی او را دیدند که می‏خواهد برای آنان سخنرانی کند ، زیر لب می‏گفتند : «خدایا! زبانِ زاده دختر پیامبرمان را گویا گردان». امام مجتبی به سبب بیماری‏ ای که داشت ، به ستونی تکیه کرد و سخنان بسیار شیوا و رسایی ایراد کرد . او پس از سپاس و ستایش خداوند ، به بیان مناقب پدر بزرگوارش پرداخت و سخنرانی گیرا و رسایی ایراد فرمود . (2)

مردم پس از شنیدن سخنان امام مجتبی (علیه‏السلام) آمادگی خود را برای شرکت در جنگ و یاری امام علی (علیه‏السلام) اعلام کردند و امام مجتبی توانست سپاه انبوهی را برای جنگ در رکاب امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) گرد آورد .

 
2. شرکت در جنگ جمل

همان گونه که گفته شد ، امام مجتبی (علیه‏السلام) در جنگ جمل حضوری چشم گیر و شجاعانه داشت .
امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) ایشان را بر میمنه (سمت راست) سپاه گماشت (3) و ضربه نهایی را ایشان با نحر کردن شتر عایشه به انجام رسانید و جنگ را به سود امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) پایان داد .  (4)

 
3. بسیج مردم برای شرکت در جنگ صفین

آتش جنگ جمل فروکش نکرده بود که زمزمه‏ هایی ناآشنا در برپایی فتنه خونین دیگری از آن سوی مرزها به گوش رسید . معاویه و همدستانش سرگرم تجهیز سپاه و جمع آوری نیرو برای جنگ با امام علی (علیه‏السلام) بودند . خبر به امیرالمؤمنین رسید . امام علی فرزندش امام مجتبی (علیه‏السلام) را مأمور کرد تا برای مردم سخنرانی کند و آنان را برای دفاع در برابر مهاجمان زرپرست و زورمدار تشویق کند . امام مجتبی (علیه‏السلام) در حضور پدر ، سخنان رسا و شیوایی بیان نمود و این گونه مردم را به جنگ با معاویه تشویق کرد . (5) سخنرانی گرم و آتشین امام مجتبی شوری در دل‏ها افکند و مردم را برای نبرد آماده ساخت .

 
4. شرکت در جنگ صفین و فرماندهی نظامی

متأسفانه بر خلاف خواست امام علی (علیه‏السلام) ، در راستای ارشاد عمومی و تنویر اذهان ، بهترین لحظه‏ های خلافتش ، صرف جنگی طولانی گردید ؛ در حالی که این دوران درخشان می‏توانست صرف عمران و آبادانی و تحقق برنامه ‏ریزی‏های حکومت علوی گردد . امام مجتبی (علیه‏السلام) در جنگ صفین نیز از سوی امیرالمؤمنین دستور یافت که سمت فرماندهی میمنه لشگر را بر عهده گیرد (6) . امام مجتبی (علیه‏السلام) در رکاب پدر ، دلاورانه شمشیر می‏زد و حمله می‏کرد . وقتی علی (علیه‏السلام) رزم او را دید که چگونه به قلب دشمن حمله‏ ور می‏شود ، برای محافظت از جان او و برادرش حسین (علیه‏السلام) ، دستور داد تا آنان را به عقب برگردانند .

امام علی فرمود : «پسرانم را از جنگ باز دارید که از به خطر افتادن جان آن دو بیم دارم و می‏ترسم نسل
رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه‏ وآله) قطع شود» . (7) در گرماگرم جنگ ، وقتی معاویه جنگیدن امام مجتبی (علیه‏السلام) را دید ، خواست تا سیاست پلید و همیشگی «تطمیع و تفرقه» را درباره امام حسن (علیه‏السلام) به کار گیرد . از این رو ، کوشید تا امام مجتبی را با وعده‏ های پوشالی از میدان به در کند . به همین منظور ، عبیدالله بن عمر ـ فرزند کوچک خلیفه دوم و از یاغیان آزاد شده دوره عثمان ـ را به میدان جنگ فرستاد تا امام حسن (علیه‏السلام) را با وعده خلافت و دیگر بهانه‏ ها از میدان به در کند . وقتی عبید الله ، امام مجتبی را مشغول کارزار دید ، نزدیک رفت و گفت : «با تو کاری دارم». امام دست از جنگ کشید و نزدیک آمد . عبید الله پیشنهاد معاویه را به امام رسانید . امام با تندی فرمود : «گویی می‏بینمت که امروز یا فردا کشته خواهی شد ، ولی شیطان فریبت داده و این کار را برایت زیبا نموده است تا روزی که زنان شام بر جنازه‏ ات بگریند . به زودی خدا بر زمینت می‏زند و جنازه‏ ات را با صورت به خاک می‏کشد» . عبید الله شگفت زده و ناامید و سر افکنده به سوی خیمه گاه بازگشت . معاویه با دیدن حالت او ، خود به جواب پی برد و گفت : «[شرمگین مباش] او پسر علی است» . (8)
بچه ها و پیروان علی (علیه السلام) سازش پذیر نیستند .

 
5. سخن‏گوی امام علی (علیه‏السلام) در ماجرای حکمیت

جنگ صفین طولانی شده بود . امام علی (علیه‏السلام) دست از حقیقت بر نمی‏داشت و معاویه بر سخن باطل خود پای می‏فشرد . جنگ ، جنگ حق و باطل بود و هر دو در شعار خود سرسختی نشان می‏دادند . تا آن جا که نوشته‏ اند : این جنگ ماه‏ ها به درازا کشید . سرانجام تا پیروزی لشگر حق تنها چند ضربه شمشیر دیگر نیاز بود ، که به دستور معاویه ، قرآن‏ها را بر سر نیزه ‏ها کردند و کتاب خدا را بازیچه دنیا پرستی و قدرت طلبی خود قرار دادند . در نتیجه این دسیسه ، در سپاه امیرالمؤمنین دو دستگی افتاد و چشم‏های ظاهربین و نیز بازوان خسته از جنگ ، شمشیرها را زمین گذاشتند و امام را به پذیرش حکمیت وادار کردند . دیری نپایید که بزرگی و جبران ناپذیری این اشتباه برای همگان به اثبات رسید . از این رو ، به سختی ابراز پشیمانی کرده و حتی بعضی از امیر المؤمنین (علیه‏السلام) خواستند تا پیمانی را که به اصرار آنان بسته بود ، بشکند و جنگ را بی‏ محابا آغاز کند ، ولی برخی نیز به بهانه‏ های مختلف ، خودِ حضرت را در این جریان مقصّر دانستند . بیم آن می‏رفت که آشوب گری از سرگرفته شود و فاجعه دیگری به وقوع بپیوندد . در این جا ، لازم بود تا چهره ‏ای که برای همگان مورد پذیرش و احترام است ، میانجی‌گری کند و آشوب را پایان بخشد . به همین منظور ، امام علی فرزند بزرگش حسن (علیه‏السلام) را که چهره ‏ای پذیرفته شده بود ، مأمور کرد تا از طرف ایشان مسأله را روشن و مشکل را حل کند . او باید نخست با دلایل قانع کننده ، حکمی را که ابوموسی اشعری صادر کرده بود ، لغو می‏کرد و نیز برای جلوگیری از فتنه ‏های مخالفان ، مشروعیت کاری به عنوان حکمیت را نیز می‏ پذیرفت . این کار در آن موقعیت حسّاس که بیش‏تر حاضران جزو مخالفان بودند ، بسیار دشوار می‏ نمود و کسی جز امام مجتبی (علیه‏السلام) در میان هواداران علی (علیه‏السلام) توان انجام چنین مسؤولیتی را نداشت . امام مجتبی درآن جمع این گونه فرمود : «ای مردم! بی گمان شما درباره این دو مرد {عمرو عاص و ابوموسی } زیاده سخن گفتید و آنها را برگزیدید تا با کتاب خدا حکم کنند ؛ نه از روی هوای نفس‏شان . ولی آن‏ها با هوای نفس خویش حکم کردند ؛ نه با کتاب خدا و کسی که چنین کند ، حَکَم نیست ، بلکه محکوم است . عبدالله بن قیس (ابوموسی) که عبدالله بن عمر را خلیفه قرار داد ، سه اشتباه کرد : اول با نظر پدر او (عمر) مخالفت کرد ؛ زیرا عمر به خلیفه قرار دادن وی راضی نبود . حتی او را از اعضای شورای شش نفره نیز قرار نداده بود ؛ دوم با خود عبدالله بن عمر در این باره مشورت نکرده بود ؛ و سوم مهاجرین و انصار که پایه‏ های حکومت اسلام را منعقد کرده‏ اند و نظر آن‏ها مورد پذیرش مردم است ، نظری در این باره نداده ‏اند (و این حکم تنها از آن این دو نفر است) . ولی اصل مسأله حکمیت و مشروعیتش پذیرفته است و رسول خدا (صلی‏ الله‏ علیه ‏و آله) نیز سعد بن معاذ را در جریان بنی قریظه حَکَم قرار داد و او نیز آن چه را که مورد رضای خدا بود ، حکم کرد . بی تردید اگر او مخالفت می‏کرد ، رسول خدا (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) نیز رضایت نمی‏داد» . (9) سخنان شیوای امام ، که جایگاه علمی و سیاسی امام حسن (علیه‏السلام) را برای همگان آشکار می‏ساخت ، مسأله را کاملا روشن نمود ، هر چند که دشمن هیچ گاه دست از فتنه گری برنمی‏داشت .

 
6. مشاور سیاسی و جانشین امیر المؤمنین علی (علیه‏السلام)

با بررسی جریان‏های تاریخی عصر امام علی (علیه‏السلام) ، روشن می‏شود که امام حسن (علیه‏السلام) ، در تمامی
تصمیم‏ گیری‏های امام علی و برنامه ریزی‏های او نقش مهم و تعیین کننده‏ای داشته است ؛ زیرا امام علی همواره در حل مسائل با امام حسن مشورت می‏کرد . همین مسأله ، توانایی والای امام مجتبی را به اثبات می‏رساند ؛ چه اگر فردی داناتر و تواناتر از او در میان هواداران امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) یافت می‏شد ، حتما او انجام این مهم را بر دوش می‏گرفت . در کتاب‏های تاریخی آمده است که پس از پایان جنگ جمل ، حضرت علی مدت یک ماه را در بصره سپری کرد و در این مدت بیمار شد . در تمام این دوره ، امام مجتبی (علیه‏السلام) به جای آن حضرت نقش جانشین را بر عهده گرفت . (10) هم چنین نوشته ‏اند : امیرالمؤمنین پیش از جنگ با معاویه ، سرداران و فرماندهان سپاه خود را برای مشورت گرد آورد و از آنان درباره جنگ نظرخواهی کرد . در این هنگام ، امام مجتبی به عنوان مشاور سیاسی امام (علیه‏السلام) ، پس از ستایش الهی ، نظر خود را در مورد جنگ بیان نمود . (11)

 
ب) فعالیت‏های فرهنگی

 
1. مشاور و جانشین فرهنگی امام علی (علیه‏السلام)

امام مجتبی (علیه‏السلام) در تبیین مسائل علمی و اعتقادی بسیار توانا بود . این امر از همان اوان کودکی در ایشان نمودار گردید و حتی پیامبر (صلی الله ‏علیه ‏و آله) و امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) به دلیل آگاهی از فرهیختگی امام مجتبی در کودکی به او دستور حلّ مسائل را می‏دادند . نوشته‏ اند : علی در «رُحبَه» ـ از محله‏ های کوفه ـ بود که مردی نزد او آمد و بسیار ابراز ارادت نمود و گفت : «من از ارادتمندان شمایم». حضرت علی (علیه‏السلام) فرمود : «تو از ما نیستی ، بلکه برای پادشاه کشور روم پرسش‏هایی پیش آمده بود که آن را با پیکی به شام فرستاد و پاسخ آن را از معاویه خواست و اینک نیز آن جاست و چون معاویه از پاسخ آن ناتوان مانده است ، تو را برای حلّ آن‏ها نزد ما فرستاده است». مرد با شگفتی ، سخنان امام (علیه‏السلام) را تصدیق کرد و گفت : «ولی من مخفیانه این جا آمده‏ ام و هیچ کس از آمدن من خبر نداشته است». امیرالمؤمنین فرمود : «پرسش‏ هایت را با یکی از این دو فرزندم در میان بگذار.» مرد گفت : «از فرزندت حسن می‏پرسم».
 امام مجتبی (علیه‏السلام) زودتر فرمود : «آمده ‏ای این پرسش را بپرسی : فرق حق و باطل چقدر است ؟ میان آسمان و زمین چه فاصله‏ ای است ؟ مسافت میان مشرق و مغرب چه اندازه است ؟ قوس و قزح چیست ؟ ارواح مشرکان در کجا جمع است ؟ و...». امام حسن به شایستگی به پرسش‏های او پاسخ داد . سپس درباره این پرسش مرد شامی که کدام ده چیز است که بر یکدیگر غلبه دارد ، فرمود : «سنگ را خدا محکم آفرید ، ولی آهن از آن محکم‏تر است و آن را قطعه قطعه می‏کند . مقاوم‏تر از آهن ، آتش است که آهن را ذوب می‏کند . قوی‏تر از آتش ، آب است که آن را خاموش می‏سازد و چیره ‏تر از آب ، ابر است که آب را به صورت باران جابه جا می‏کند . قوی‏تر از ابر ، باد است که آن را انتقال می‏دهد و پیروزتر از باد ، فرشتگانند که به آن دستور جابه جایی می‏دهند . نیرومندتر از فرشتگان «عزرائیل» است که آن‏ها را می‏میراند و نیرومندتر از عزرائیل ، مرگ است که او را نیز می‏میراند و از همه اینها قویتر و بالاتر ، فرمان خداوند بزرگ است که مرگ را نیز می‏میراند و خود همواره می‏ماند.»

مرد شامی که پاسخ تمامی پرسش ‏های خود را گرفته بود ، گفت : «شهادت می‏دهم که تو فرزند رسول خدایی و به حق علی بن ابی‏طالب (علیه‏السلام) از معاویه سزاوارتر بر خلافت و رهبری است» . (12) این‏گونه مطالب که نشانگر برتری علمی امام مجتبی (علیه‏السلام) است ، در تاریخ فراوان است .

 
2. امام جمعه موقت کوفه

یکی از مسؤولیت ‏های مهم فرهنگی امام مجتبی (علیه‏السلام) در دوران خلافت امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) امامت جمعه بود . هر گاه امام علی (علیه‏السلام) کوفه را ترک می‏کرد و یا به دلیل عذری نمی‏توانست نماز جمعه را اقامه کند ، این مهم را بر دوش فرزند بزرگترشان می‏گذاشتند . (13)

 
3. قضاوت به جای امام علی (علیه‏السلام)

از برجسته ‏ترین جلوه‏ های حکومت امام علی (علیه‏السلام) ، عدالت و سخت‏گیری ایشان در اجرای آن و نیز دادرسی و گرفتن حق مظلوم از ظالم بود . چه بسا خلفای دیگر در بسیاری از مسائل قضایی ، از حل آن‏ها باز می‏ ماندند و
امام علی (علیه‏السلام) آنان را کمک کرد و حتی خود ایشان نیز گاه این امر را به فرزند بزرگشان امام حسن (علیه‏السلام) می‏سپردند . تا علم او را نیز به دیگران ثابت کند .(14) نوشته ‏اند : در دوران خلافت حضرت علی (علیه‏السلام) ، مردی را نزد او آوردند که او را در خرابه ‏ای ، کنار جسدی بی‏جان و خونین یافته بودند ؛ در حالی که کاردی خونین نیز در دست داشت . جریان را به حضرت گفتند . امام فرمود : «چیزی برای گفتن داری؟» مرد پاسخ داد : «یا امیرالمؤمنین! این اتهام را می‏پذیرم»
علی (علیه‏السلام) دستور داد که او را برده ، قصاص کنند . در این هنگام ، مردی با عجله خود را رسانید ، در حالی‏که فریاد می‏زد : «او را رها کنید! او را رها کنید! او کسی را نکشته و قاتل من هستم؟» امیرالمؤمنین از متهم پرسید : «چرا اتهام قتل به خود زدی در حالی که قاتل کس دیگری است؟» مرد پاسخ داد : «من در وضعی نبودم که بتوانم از خود دفاع کنم ؛ زیرا چندین نفر مرا بالای سر جسد ، با کارد خونین دیده بودند . من گوسفندی را کشته بودم و برای قضای حاجت به خرابه آمدم که دیدم آن مرد در خون خود می‏غلتد . شگفت زده شدم و در حالی که کارد خونین در دستم بود ، این چند نفر وارد خرابه شدند و مرا با آن وضع دیدند و پنداشتند که من او را کشته‏ ام». علی (علیه‏السلام) متهم و قاتل را نزد فرزندش حسن (علیه‏السلام) فرستاد تا حکم را از او بخواهد . امام مجتبی پس از شنیدن صحبت‏های هر دو فرمود : «مرد قاتل که با راست گفتاری‏اش جان متهم را
نجات داد ، به استناد آیه کریمه «وَ مَن اَحیاها فَکَاَنَّما اَحیا النّاسَ جَمیعاً» (15) رها کنید . او فردی را کشته و دیگری را از مرگ رهانیده است . پس هر دو را آزاد کنید و دیه مقتول را از بیت المال بپردازید.»

 
پی نوشت :

1ـ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 168.

2ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 3، ص 293.

3ـ محمد بن محمد بن النعمان العکبری الشیخ المفید، الجمل، ص 170.

4ـ همان.

5ـ اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 3، ص 112.

6ـ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 168.

7ـ باقر شریف قرشی، حیاة الامام الحسن بن علی (علیه‏السلام)، ج 1، ص 497.

8ـ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 165 ـ 168.

9ـ حیاة الامام الحسن بن علی (علیه‏السلام)، ج 1، ص 53.

10ـ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 161.

11ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 281.

12ـ مرد شامی نزد معاویه بازگشت و معاویه نیز پاسخ‏ها را از قول خود برای پادشاه روم فرستاد، ولی او فهمید که پاسخ‏ها را معاویه نداده است و به او نوشت: سوگند به عیسی که این پاسخ‏ها برخاسته از پیامبران و خاندان آن‏هاست و به تو ربطی ندارد. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 43، ص 325.

13ـ علی بن الحسین المسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 3، ص 9.

14ـ بحار الانوار، ج 40، ص 280.

15ـ مائده، 32: هر کس انسانی را از مرگ نجات دهد، گویی همه انسان‏ها را از مرگ رهایی بخشیده است.